Informacje z firmHistoria: 100 lat firmy „Spójnia”

Historia: 100 lat firmy „Spójnia”

Niewiele jest firm na polskim roku mogących poszczycić się tak bogatą historia, jak firma hodowlano nasienna „Spójnia” z Nochowa w Wielkopolsce. Z okazji tak wielkiego jubileuszu 20 czerwca w siedzibie firmy odbyły się uroczyste przyjęcie, podczas którego poświęcono pomnik pamięci pracowników i twórców odmian. Uroczystość była również okazją do nagrodzenia pracowników okolicznościowymi medalami i statuetkami. Prezes firmy Paweł Wachowiak przedstawił historię spółki, a o osiągnięciach polskiej hodowli mówiła prof. dr hab. Katarzyna Niemirowicz-Szczytt z SGGW.

W 1917 r. Zrzeszenie Polskich Ogrodników – Producentów, w osobach S. Olszewskiego ze Śremu, J. Marcinca z Poznania, W Kowalskiego z Ujazdu oraz F. Ściecińskiego z Kościana powołało firmę pod nazwą Spółka Hodowców Nasion Warzyw i Kwiatów „Spójnia”.
Zachowane dokumenty świadczą o prężnej działalności „Spójni”. Możliwość rozwoju spółki zapewniło wydzierżawienie w 1921 r. od Skarbu Państwa 625 ha gruntów wraz z założeniem folwarcznym w Nochowie. „Spójnia” przekształciła się w Towarzystwo Akcyjne w Nochowie. Kolejnym istotnym wydarzeniem było nawiązanie współpracy w zakresie obrotu materiałem siewnym z rodziną Wachowiaków, których kilka późniejszych pokoleń było związanych ze „Spójnią”. W efekcie tego kontraktu w 1927 r. Wachowiakowie powołali do życia spółkę pod nazwą „Jan Wachowiak i Ska” Spółka Rolniczo-Handlowa w Śremie podejmując sformalizowaną współpracę ze „Spójnią”. W tej formie nastąpił dynamiczny rozwój działalności „Spójni”, która w szybkim czasie zdobyła nie tylko rynek krajowy, lecz także nawiązała stały kontakt z zagranicą. Z cennika hurtowego na lata 1937/1938 wynika, że utrzymywano w Nochowie 12 odmian roślin okopowych, 70 odmian roślin warzywnych i 180 odmian kwiatów.

Okres II wojny światowej dla „Spójni” rozpoczął się dramatycznie. 20 października 1939 r. wraz z innymi obywatelami ziemi śremskiej rozstrzelano Leona Laudowicza – powstańca wielkopolskiego, pełniącego funkcję dyrektora „Spójni”. W latach okupacji rządcą majątku w Nochowie był Niemiec Paul Filip. Lata wojny poważnie uszczupliły dorobek przedwojennej pracy hodowlanej. Jednak dzięki ofiarnej pracy przedwojennych hodowców – Franciszka Wachowiaka, Mieczysława Marcińca oraz ogrodnika Ignacego Koralewskiego w ukryciu, wysiewano i selekcjonowano własne materiały. Przetrwały one do zakończenia wojny i stały się podstawą do prac hodowlanych w reaktywowanej „Spójni”. Wśród nich było 10 odmian: burak ćwikłowy Czerwona Kula, cebula Nochowska, groch Cud Kelwedonu, marchew Amsterdamska i Pierwszy Zbiór, ogórek Delikates, pietruszka Bardowicka, rzodkiewka Ognista Kula i Szkarłatna z Białym Końcem oraz rzepa ścierniskowa Ulmska Biała.
Powojenny okres nochowskiej hodowli był związany ściśle z postacią przedwojennego hodowcy, udziałowca i reaktywatora „Spójni” – inż. Franciszka Wachowiaka. W styczniu 1945 r. Towarzystwo Akcyjne „Spójnia” podjęło przerwaną przez wojnę działalność. F. Wachowiak 25 maja 1946 r. jako dyrektor i główny hodowca „Spójni” zawarł z ministrem rolnictwa umowę dzierżawy majątku Nochowo na 12 lat, jednak już pod koniec 1950 r. spółka zostaje podporządkowana Centralnemu Zarządowi selekcji Roślin Ministerstwa Rolnictwa w Warszawie i działa odtąd – pod przymusowym zarządem państwowym jako Stacja Selekcji Roślin w Nochowie.

Od 1 stycznia 1958 r. przymusowy zarząd państwowy nad „Spójnią” przejmuje Centrala Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa. Następnie na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa z 23 sierpnia 1958 r. Spójnia” S.A. Hodowla Nasion zostaje przejęta na własność Państwa i działa jako przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą „Centrala Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa Przedsiębiorstwo Państwowe Hodowla Roślin Ogrodniczych Nochowo w Nochowie i w tej formie działa do 1 stycznia 1966 r. W wyniku kolejnych reorganizacji zostaje przemianowana na Stację Hodowli Roślin Ogrodniczych w Nochowie i pod tą nazwą działa do 1991 r.

Chociaż przekształcenia w okresie gospodarki socjalistycznej nie spowodowały zniknięcia hodowli z terenu Nochowa, to wpłynęły jednak znacznie na jej zakres. Zlikwidowano hodowlę kwiatów, aby w to miejsce rozszerzyć hodowlę warzyw. W ramach państwowej hodowli, centralnie sterowanej możliwe było również przenoszenie odmian z jednej stacji hodowlanej do innej. W ten sposób Nochowo zmuszone było zarówno do oddania niektórych u siebie wyhodowanych odmian innym podmiotom, jak i przyjęcia materiałów hodowlanych innych polskich ośrodków. Stąd w 1955 r. Hodowla Roślin w Nochowie wprowadziła do Państwowego Rejestru następujące odmiany: ogórek Nochowski i Delikates, marchew Amsterdamska i Pierwszy Zbiór, rzodkiewka Ognista Kula i Szkarłatna z Białym Końcem, groch Cud Kelvedonu i Szkarłatna Perła, pietruszka Bardowicka oraz rzepa Ulmska i Bortfeldzka. Natomiast w 1961 r. Hodowla Roślin w Nochowie zarejestrowała odmiany: buraka ćwikłowego – Czerwona Kula, sałaty – Nochowska oraz fasoli szparagowej – Quittlinga. Przykłady odmian, które zostały wyhodowane w Nochowie i oddane innym firmom hodowlano-nasiennym to: sałata Królowa Majowych, rzodkiewka Saxa i pietruszka Berlińska. Warto dodać, że do dziś znajdują się one w Krajowym Rejestrze.

Wiele działań objętych w tym czasie centralnym planowaniem nie zakończyło się sukcesem dla hodowli w Nochowie, np. prace z materiałami hodowlanymi kalafiora, kapusty, pomidora, pora, form tetraploidalnych rzodkiewki i szpinaku, które nie doprowadziły do rejestracji odmian w tych gatunkach. Sytuację tę można wyjaśnić w ten sposób, że w czasie, gdy Polska znajdowała się w bloku państw Układu Warszawskiego niemożliwy był przepływ materiałów hodowlanych z Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych. Wobec tego postęp hodowlany, pomimo, że hodowla była działalnością wspieraną finansowo przez instytucje państwowe, nie mógł być w Polsce tak szybki, jak w krajach znajdujących się po drugiej stronie „żelaznej kurtyny”. Pewne jej rozszczelnienie nastąpiło w końcówce lat 70-tych i na początku lat 80-tych ub. wieku, spowodowało napływ odmian holenderskich na teren naszego kraju. Nawiązanie w tym czasie kontaktów naukowych z krajami zachodnimi, doprowadziło do wymiany materiałów hodowlanych. Sytuacja ta ożywiła krajową hodowlę warzyw. Z szansy jaka wówczas się pojawiła skorzystali również hodowcy z Nochowa. Poza rozwojem hodowli grochu siewnego łuskowego (groch konserwowy), została zainicjowana hodowla cebuli, buraka ćwikłowego i mieszańcowych form ogórka szklarniowego i polowego. Nowe rejestracje odmian w nowo stworzonym urzędzie, funkcjonującym do dziś, o nazwie Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU), to odmiany: ogórka Olimp F1, Lech F1 oraz Śremski F1, a także grochu konserwowego Nefryt, Beniaminek, Topaz, Pegaz, Polar i Pionier.

Prenumerata Warzywa 2024 - baner

Znaczące dla rozwoju hodowli było powstanie z inicjatywy ówczesnego dyrektora Wielkopolskiej Hodowli Roślin Ogrodniczych w Poznaniu – Kazimierza Małeckiego obiektu szklarniowego z oddzielnymi kabinami hodowlanymi. Obiekt ten do dziś przyczynia się do usprawniania działań hodowlanych.

Po 1989 r. sytuacja w hodowli roślin zmieniła się na lepsze. W hodowli buraka ćwikłowego uzyskano odmiany o dużej zawartości związków betalainowych – Nochowski i Chrobry, w hodowli grochu powstały odmiany o dużej zawartości cukrów: Duet, Grand, Apatyt, Amur, Lawa, Dino, Maraton, Neron, Jantar, a w hodowli ogórka – odmiany partenokarpne i genetycznie pozbawione goryczy: Dukat F1, Malta F1, Kosmos F1, Major, Koral F1, Promyk F1, Moro F1, Orion F1, Onyks F1, Perła F1. Natomiast w hodowli cebuli uzyskano odmiany nadające się do długotrwałego przechowywania np. Pino.

Dział Hodowli został podzielony na pracownie roślin: strączkowych (groch, fasola szparagowa i wielokwiatowa, bób, soczewica, lędźwian), dyniowatych (ogórek gruntowy, ogórek pod osłony, koper, sałata) korzeniowych (burak ćwikłowy, marchew, pietruszka) oraz cebulowych i krzyżowych (cebula, szczypiorek, rzodkiewka). Nie jest to już hodowla tylko tradycyjna, ale wykorzystująca najnowsze techniki wspomagające takie, jak in vitro czy badania molekularne. W omawianych latach w firmie powstają nowe kreacje odmianowe w 12 nowych gatunkach użytkowych: bób, cebula (w tym odmiany ozime), fasola wielokwiatowa, fasola szparagowa (zielonostrąkowa, żółtostrąkowa), groch siewny cukrowy, ogórek partenokarpiczny do uprawy gruntowej, pietruszka korzeniowa, rzodkiewka, szczypiorek, soczewica, lędźwian, koper. W gatunkach, które znajdowały się już w hodowli: groch siewny łuskowy, ogórek i marchew, dokonał się w tym czasie również także postęp o czym świadczą liczne nowe zarejestrowane odmiany, w tym mieszańcowe F1.

Intensywna praca nad hodowlą nowych odmian dawała w każdym kolejnym roku wymierne efekty. W 1998 r. pojawiły się pierwsze odmiany drobnobrodawkowe ogórka gruntowego z dużym udziałem partenokarpii – Polonez F1 i Fason F1 oraz odmiana kopru ogrodowego o dużej zawartości olejków eterycznych – Amat. W 1999 r. został wyhodowany groch łuskowy: Kaskada – plenny o dużych nasionach, a w nowym gatunku – rzodkiewce odmiana półdługa – Ksantypa. W 2000 r. pojawił się groch łuskowy Radar – o drobniejszych, ciemnozielonych nasionach, dwie formy fasoli wielokwiatowej na suche ziarno Karo i Nata, pierwsza z serii nowych odmian marchwi jadalnej Karlena, nowy gatunek pietruszki Brandenburska oraz odmiana sałaty zimującej – Zina. W 2001 r. wprowadzono nowe odmiany cebuli m.in. Wola. W tym czasie zostały zarejestrowane dwie odmiany nowego gatunku – bobu: Bachus i Basta, a także jedna odmiana grochu: Donato, trzy odmiany marchwi jadalnej: Nantes 5 – Fanta, Berlikumer 2 – Berło i Flamanka dwie kuliste odmiany rzodkiewki: Rota Roma i Helro Era, trzy odmiany sałaty masłowej: Owacja, Milly-Elena i Szansa oraz pierwsza odmiana szczypiorku – Wulkan.

W 2002 r. została zarejestrowana pierwsza w Polsce odmiana cebuli zimującej Agra nowy bób Jupiter (typ samokończący), a odmianami Atos i Lotos o żółtym strąku została zapoczątkowana na nowo hodowla fasoli szparagowej. Odmiana Hetman to pierwsza zarejestrowana przez Spółkę odmiana grochu cukrowego. Pojawiły się także następne odmiany ogórka gruntowego: Śremianin o podwyższonej odporności na mączniaka rzekomego oraz Lider F1. Nową formę użytkową w gatunku ogórek zapoczątkowały dwie odmiany: Rubin Medalista F1 oraz Jaspis F1. Są to ogórki partenokarpne wyglądem przypominające ogórka gruntowego, ale uprawiane pod osłonami (ogrzewanymi, nieogrzewanymi) z przeznaczeniem na wczesne kiszenie na tzw. ogórki małosolne. Wzbogacono kolekcję odmian rzodkiewki o kreacje: Gama (kulista) oraz Poznanianka i Polanka (półdługie).

W 2003 r. zarejestrowano nową kulistą odmianę buraka ćwikłowego – Ceryl, posiadającą podwyższoną odporność na chwościka buraka, nową średnio wczesną odmianę cebuli Wama oraz dwie przemysłowe odmiany marchwi Fatima i Finezja. W 2004 r. zarejestrowano następną odmianę cebuli – średnio późną Ławica, samokończący bób Orlik, groch cukrowy Baron, dwie odmiany fasoli szparagowej, tym razem zielonostrąkowej polecanej dla przemysłu: Muza i Aga, marchew Kreta, dwie odmiany ogórka gruntowego Orzeł F1 i Adria Nowo F1 oraz Lazuryt F1 – ogórek o krótszym owocu z grupy „na małosolne”. W 2005 r. zarejestrowano średnio późną odmianę cebuli Wojka oraz żółtostrąkową fasolę szparagową Poster przeznaczona do uprawy fasoli w tunelach foliowych. W 2006 r. zarejestrowano cebulę – Zorza, która jest bardzo wczesna o ok. 100 dniach wegetacji. Jak również nową odmianę bobu o dużych nasionach – Bonus, nową odmianę fasoli żółtostrąkowej – Dominika oraz pietruszki – Sonata. Rok 2007 przyniósł rejestrację odmiany buraka ćwikłowego Tytus, o korzeniu cylindrycznym, pojawiły się nowe odmiany fasoli szparagowej: zielonostrąkowe Eliza i żółtostrąkowa Danter, groch cukrowy Hrabia, nowa cebula z grupy bardzo wczesnych – Tęcza o mocniejszej suchej łusce oraz bardzo plenna odmiana marchwi jadalnej Delta. Rejestrowane są także dwie formy ogórka z grupy „na małosolne”: Bursztyn F1 i Karat F1, z możliwością uprawy w gruncie. Odmianami Poznański F1 i Piast F1 zostaje zapoczątkowana seria nowych form typowego ogórka gruntowego.

Motorem napędowym dla działań hodowlanych była w tym okresie wysoka sprzedaż odmian, głównie ogórka Śremski F1 oraz kadra hodowców o wysokich kwalifikacjach zdolna do podjęcia nowych wyzwań. Rozwojowi hodowli sprzyjały bezpośrednia państwowa dotacja i budżetowe środki generowane na rozwój badań. Wdrożenia metody otrzymania haploidów ogórka oraz poszukiwania sposobów uzyskania odmian mieszańcowych rzodkiewki pod kierunkiem prof. dr hab. Katarzyny Niemirowicz-Szczytt z SGGW w Warszawie. Wdrożenia metody otrzymywania linii podwojonych haploidów w cebuli, marchwi, uzyskania materiałów z większą odpornością na chwościka buraka ćwikłowego, mączniaka rzekomego cebuli, antraknozy fasoli – współpraca z Uniwersytetem Rolniczym w Krakowie pod kierunkiem prof. dr hab. Barbary Michalik.

Dotacje państwowe, które „Spójnia” otrzymywała pozwalały na postęp techniczny służący rozwojowi hodowli, jednak zasady przyznawania dotacji były obarczone niedoskonałościami. Istotnym kryterium była ilość odmian zgłoszonych do COBORU, często bez analizy ich przydatności na rynku. Tym samym znaczna część odmian wyhodowana w tym okresie nie przyjęła się na rynku i Spółka nie uzyskała przychodu z jej sprzedaży. Dodatkowo znając datę zaprzestania dotowania hodowli (2007 rok) nie poczyniono działań zabezpieczających Spółkę przed skutkami pomniejszenia wpływów z tego tytułu o ok. 1 mln zł rocznie, dlatego rok 2008 okazał się bardzo trudny dla „Spójni”. Nastąpiło znaczne przekroczenie zobowiązań wyznaczonych przez właściciela. Sytuacja ta stworzyła istotne zagrożenie dla istnienia Spółki.

Od 1 czerwca 2009 r. prezesem zarządu został Paweł Wachowiak. Nowy Zarząd dostrzegł potrzebę utrzymania i rozwoju hodowli jako zadanie pierwszorzędne. Rozpoczął się okres, w którym Dział Hodowli musi być finansowany wyłącznie ze środków własnych Spółki – jest to kwota ok 2 mln zł rocznie. Nowy Zarząd podjął szereg działań organizacyjnych oraz inwestycyjnych celem sprostania tej nowej sytuacji.

W ostatnim okresie nową jakość prac hodowlanych odzwierciedlają następujące odmiany: ogórka Huzar F1 oraz Meteor F1 z przeznaczeniem na zbiór owoców w typie konserwowym, buraka ćwikłowego Borus o mniejszej rozecie liściowej, grochu konserwowego Kanon, który zapoczątkował serię odmian wczesnych oraz szczypiorku Jowisz o bardziej wzniesionym pokroju i grubszym szczypiorze. W 2009 r. na większą uwagę zasługuje rejestracja nowej fasoli żółtostrąkowej Uniwersa, która stała się najlepiej plonującą fasolą w niezależnych badaniach COBORU, pietruszki korzeniowej Samba, bardzo dobrze postrzeganej przez profesjonalistów oraz grochu wczesnego Opty.

W 2010 r. zarejestrowano pierwsze heterozyjne odmiany marchwi w typie nantejskim: Alfa F1 i Fama F1, pierwsza odmiana mieszańcowa cebuli Rosa F1, kolejna odmiana z serii wczesnego grochu konserwowego – Kantata, pietruszka korzeniowa – Warta, druga odmiana cebuli ozimej Algida oraz trzy odmiany fasoli szparagowej żółtostrąkowa Undira i zielonostrąkowa: Paulinera i Arkana. W 2012 r. zrejestrowano odmiany ogórka gruntowego Avatar F1 oraz Słowiański F1, które zapoczątkowały serię nowych form ogórka z uwzględnieniem większej odporności na mączniaka rzekomego. Powstały także następne mieszańcowe odmiany marchwi: Ruta F1 oraz Anka F1 skierowane dla przemysłu. W 2013 r., firma zarejestrowała nową odmianę bobu Bolero, którego masa 1000 świeżych nasion przekracza 4 kg oraz odmianę mieszańcową marchwi dla przemysłu – Karmen F1. W 2014 r. nawiązując do popularnej odmiany Śremski F1, zrejestrowano odmianę ogórka Śremski Nowy F1, która do swojego poprzednika dodaje przede wszystkim odporność na mączniaka rzekomego. Powstała też druga średnio późna heterozyjna odmiana cebuli – Wega F1.

W 2015 r. „Spójnia” zarejestrowałae pierwszą w swojej historii odmianę mieszańcową rzodkiewki – Salsa F1. W tym czasie zarejestrowano również kolejną odmianę bobu – Rambos. W 2016 r. na liście odmian zarejestrowanych przez spółkę pojawiła się nowa odmiana ogórka gruntowego Magnetar F1, charakteryzującą się większą, w porównaniu z innymi odmianami, odpornością na mączniaka rzekomego. Ponadto w omawianym roku zarejestrowano odmianę cebuli Soplica – pierwszą w historii spółki o wydłużonym kształcie.
W tym roku firma zarejestrowała też odmianę fasoli szparagowej Batumi o zielonych strąkach dedykowaną dla przemysłu przetwórczego. Jej walorami są duża plenność, jednoczesne dojrzewanie i umieszczenie strąków na roślinie ułatwiające zbiór mechaniczny. W omawianym okresie prace hodowlane przyczyniły się także do rejestracji kilku odmian w konwencji kolejnego zachowującego, które uzupełniały asortyment sprzedawanych przez spółkę nasion. Były to: burak ćwikłowy Bonel i Forono, fasola szparagowa Sonesta, szpinak Matador NOE, sałata liściowa Flamenco oraz pietruszka naciowa Festival NOE.

Podsumowując ten okres, należy stwierdzić, że mimo braku finansowania hodowli z budżetu państwa prace hodowlane nie ustawały. Poziom i jakość hodowli zostały utrzymane. Okres ten wyróżnił się szczególnie hodowlą odmian mieszańcowych F1. Hodowla heterozyjna tych warzyw, także ogórka została oparta w dużym stopniu o badania ogólnej i specyficznej zdolności kombinacyjnej, a także efektu heterozji dla wielu ważnych cech gospodarczych linii używanych do krzyżowania. Na tej podstawie sporządzona została wewnętrzna charakterystyka komponentów ułatwiająca dobór rodziców do tworzenia nowych kombinacji krzyżówkowych. Prace hodowlane były w tym czasie wspierane przez nowoczesne techniki hodowlane wykorzystujące w badaniach markery molekularne: identyfikacja rodzaju cytoplazmy w cebuli, określenie stopnia przekrzyżowania się materiałów hodowlanych sałaty w izolacji przestrzennej. Dział Hodowli udostępniał również swoje materiały hodowlane jednostkom naukowym w celu opracowania nowoczesnych technik mogących w przyszłości wspomagać hodowlę w następnych latach. O wartości odmian „Spójni” świadczyły wyniki, mocno rozwiniętych w tym okresie, porejestrowych badań odmianowych (PDO), prowadzonych przez COBORU, w których brały udział odmiany czołowych firm polskich i zagranicznych działających na polskim rynku.

Na przestrzeni 100-letnich dziejów „Spójni” w efekcie prowadzonych prac twórczych wyhodowano: 243 odmian warzyw, 180 odmian kwiatów oraz 12 odmian roślin okopowych. Obecnie Spółka gospodaruje na obszarze 706 ha, z czego 680 ha to grunty orne. Zatrudnia 105 pracowników. Podstawowa jej działalność koncentruje się na: hodowli twórczej i zachowawczej roślin warzywnych, produkcji nasiennej prowadzonej na własnych gruntach oraz w ramach kooperacji, konfekcjonowaniu i sprzedaży nasion roślin warzywnych, kwiatów i ziół oraz produkcji roślinnej i zwierzęcej.

opracowanie: A. Andrzejewska, na podstawie informacji firmowych „Spójni”

Aleksandra Andrzejewska
Aleksandra Andrzejewska
Absolwentka Wydziału Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu poznańskiego Uniwersytetu Przyrodniczego. W zespole redakcyjnym „Warzyw” pracuje od 2004 r. Zajmuje się głównie tematyką związaną z technologią uprawy warzyw i owoców miękkich. Uczestniczy również w przygotowaniu materiałów z mechanizacji ogrodnictwa.

ZOSTAW KOMENTARZ

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany, podajesz go wyłącznie do wiadomości redakcji. Nie udostępnimy go osobom trzecim. Nie wysyłamy spamu.
Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem*.
Proszę podać swoje imię tutaj
Proszę wpisać swój komentarz!

Polityka Prywatności

NAJNOWSZE WIADOMOŚCI

Najpopularniejsze artykuły

Polecamy

INNE ARTYKUŁY AUTORA

ARTYKUŁY POWIĄZANE (TAG)

warzywa siarkopol nawożenie nasiona
tunele przymrozki folia

NEWSLETTER

Warzywniczy newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu WARZYWA.pl