Jedną z przyczyn ograniczenia plonów ziemniaka w Polsce w porównaniu z innymi krajami Europy jest pojawianie się na plantacjach zarazy ziemniaka wywoływanej przez organizm grzybopodobny – Phytophthora infestans. Obecnie organizm ten jest zaliczany do królestwa Chromista, gromady Oomycota, klasy Oomycetes, rzędu Pythiales i rodziny Pythiaceae.
Duże straty plonu
Zaraza ziemniaka atakuje rośliny w okresie wegetacji, jak również powoduje gnicie bulw w przechowalni. Patogen niszczy powierzchnię asymilacyjną liści i łodyg. Ogranicza to wzrost bulw i obniża plon, a w skrajnych przypadkach nawet całkowicie hamuje jego przyrost – tak się dzieje przy zniszczeniu powyżej 50% powierzchni asymilacyjnej roślin. Według danych światowych straty plonu spowodowane zarazą ziemniaka mogą sięgać do 70%, a w warunkach Polski szacowane są na 21 do 57%.
Zwykle zaraza pojawia się w drugiej dekadzie czerwca, choć zdarzają się sezony, w których choroba identyfikowana jest na plantacjach jeszcze wcześniej, nawet w maju. Punktem krytycznym w ochronie ziemniaków przed zarazą ziemniaka jest osiągnięcie przez bulwy 80% masy docelowej, później rozwój choroby na naci jest już mniej groźny. Warto jednak pamiętać, że bulwy ziemniaka, zwłaszcza znajdujące się płytko, wskutek bezpośredniej infekcji P. infestans porażane są wtórnie przez inne grzyby i bakterie.
Termin zabiegu
Monitoring stabilności ekspresji odporności na zarazę ziemniaka odmian uprawianych na terenie całego kraju dostarcza hodowcom i fitopatologom informacji o interakcji pomiędzy genetycznie warunkowaną odpornością gospodarza a patogenem. Hodowcy szukają źródeł stabilnej i trwałej odporności na zarazę ziemniaka. Przełamanie odporności odmiany przez patogen jest sygnałem dla producentów ziemniaka o konieczności dostosowania programu ochrony chemicznej do zaistniałej sytuacji. W ramach integrowanej ochrony roślin przed chorobami metodę chemiczną można stosować w momencie istotnego zagrożenia lub po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości zwalczanej choroby. Rozpoczęcie ochrony chemicznej powinno więc być poprzedzone monitoringiem (lustracją) uprawy i prognozowaniem zagrożenia wystąpienia choroby. Dla większości ważnych dla ziemniaka szkodników zostały wyliczone progi szkodliwości. W praktyce za próg szkodliwości gospodarczej przyjmuje się moment, w którym wartość wyrządzanych szkód dwukrotnie przewyższa koszt zabiegów zwalczania.
Tutaj zakupisz Program Ochrony Ziemniaka: www.plantpress.pl
Prognozowanie zagrożenia
W przypadku zarazy ziemniaka progiem szkodliwości może być już jedna zainfekowana roślina, która jest wystarczającym źródłem, by w sprzyjających warunkach doprowadzić do całkowitego zniszczenia plantacji. Najlepszym momentem rozpoczęcia ochrony przed zarazą ziemniaka jest więc termin zapewniający profilaktyczną ochronę plantacji. Na odmianach wczesnych pierwszy zabieg wykonuje się w momencie zwierania się roślin w rzędach (powstają wówczas warunki wilgotnościowe sprzyjające rozwojowi zarazy), a na odmianach późniejszych – w momencie wystąpienia objawów choroby na odmianach wczesnych.
Programy prognozujące zagrożenie obliczają je od momentu masowego wystąpienia zarodników w powietrzu i warunków sprzyjających rozwojowi choroby (zwarcie roślin w rzędach). Najlepsze wyniki prognozowania zagrożenia ze strony chorób i szkodników roślin w różnych uprawach daje stosowanie systemów wspomagających podejmowanie decyzji, tzw. systemów decyzyjnych – DSS. Spośród wszystkich DSS wykorzystywanych w Europie najwięcej stosowanych jest właśnie w ochronie plantacji ziemniaka przed zarazą. Systemy te obliczają zagrożenie wystąpienia infekcji na podstawie matematycznego modelu rozwoju patogenu i danych pogodowych. W Polsce są one jednak mało rozpowszechnione, m.in. z powodu braku sieci stacji meteorologicznych. Sporadycznie wykorzystuje się DSS, takie jak: NegFry, Plant Plus, Prophy czy Dacom.
Przydatność systemu NegFry sprawdzano w latach 2001–2013 w Zakładzie Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie. Na poletkach doświadczalnych w Boninie system ten wskazywał datę pierwszego zabiegu 2–27 dni przed rzeczywistym wystąpieniem zarazy na plantacji, średnio 12,5 dnia wcześniej. Na ogół wskazania systemu pozwalały wykonać 1–2 zabiegi profilaktyczne. Ponadto zastosowanie systemu NegFry na poletkach doświadczalnych pozwoliło na zmniejszenie liczby zabiegów o 1 do 3, a w doświadczeniach produkcyjnych o 3 do 6 (średnio o 30%) w porównaniu z ochroną rutynową.
Właściwy środek
Oprócz ustalenia optymalnego terminu zastosowania ochrony chemicznej, istotny jest też wybór odpowiedniego fungicydu. Dostępne fungicydy różnią się zastosowaną substancją chemiczną oraz mobilnością w roślinie. Ze względu na typ mobilności fungicydy dzielą się na: a) powierzchniowe, niewnikające do rośliny; b) wgłębne, mające możliwość przemieszczania się w obrębie kilku warstw komórek; oraz c) układowe lub systemiczne, przenikające do różnych części rośliny. Wybór środków ochronnych powinien być dostosowany do fazy rozwojowej rośliny i cyklu rozwoju patogenu.
W programie ochrony ziemniaka przed zarazą ziemniaka można wyróżnić cztery fazy:
- Kiełkowanie i wschody, kiedy można profilaktycznie zastosować środki o działaniu powierzchniowym.
- Fazę intensywnego wzrostu naci, kiedy stosuje się środki systemiczne.
- Fazę kwitnienia powiązaną z wiązaniem bulw, kiedy stosuje się środki wgłębne lub powierzchniowe.
- Fazę fizjologicznego starzenia się roślin, kiedy dla ochrony bulw stosuje się fungicydy niszczące zoospory, aby nie dopuścić do infekcji wtórnych.
Autorzy: dr Beata Tatarowska, dr Dorota Milczarek
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB w Radzikowie, oddział w Młochowie
Cały artykuł “Phytophthora infestans sprawca zarazy ziemniaka” można przeczytać w lipcowym wydaniu czasopisma “Warzywa” 7/2022.
Zapraszamy do prenumeraty w sklepie internetowym: www.plantpress.pl lub można zamówić telefonicznie ☎️: 532-545-424; ☎️ 600-489-541
