W wyniku kontroli NIK pozytywnie ocenia działania na rzecz polskiej żywności za granicą. NIK zwraca jednak uwagę, że precyzyjna ocena skuteczności podejmowanych działań promocyjnych nie była możliwa, ponieważ Ministerstwo nie określiło mierników realizacji celów w tym obszarze.
NIK ocenia jako skuteczne działania na rzecz promocji polskiej żywności za granicą podejmowane przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Dyrektora Generalny Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa. W latach 2017-2020 polski eksport artykułów rolno-spożywczych wzrósł o ponad 6 mld EUR, czyli o ok. 22%. NIK zwraca jednak uwagę, że precyzyjna ocena skuteczności podejmowanych działań promocyjnych nie była możliwa, ponieważ Ministerstwo nie określiło mierników realizacji celów w tym obszarze. W odpowiedzi na wyniki kontroli Minister poinformował, że MRiRW obecnie analizuje zasadność sporządzenia projektu strategii promocji żywności, który uwzględniałby powyższe mierniki. NIK zwraca uwagę, że takie działania mogą pomóc skuteczniej promować polską żywność za granicą.
W ostatnich latach polskie produkty rolno-spożywcze stają się coraz bardziej popularne na rynkach zagranicznych. W 2019 r. Polska była 15. największym eksporterem produktów rolno-spożywczych na świecie i odpowiadała za ponad 2% światowego oraz niemal 6% unijnego eksportu produktów rolnych. Do wzrostu eksportu i konsumpcji polskich artykułów rolno-spożywczych za granicą przyczyniają się przede wszystkim skuteczne działania informacyjno-promocyjne.
Obszar promocji produktów rolno-spożywczych został już dwukrotnie objęty kontrolą NIK – w latach 2009 i 2016. W obydwu przypadkach Izba pozytywnie oceniła działania skontrolowanych podmiotów w tym zakresie. Jednak kontrola funduszy promocji produktów rolno-spożywczych z 2016 r. wykazała, że Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie przyjęło strategii w zakresie promocji artykułów rolno-spożywczych. Poza tym nie określono mierników podejmowanych działań informacyjno-promocyjnych, co znacznie utrudniało ocenę ich skuteczności. W wyniku kontroli NIK, w listopadzie 2017 r., Ministerstwo przyjęło do realizacji Strategię promocji żywności MRiRW.
W latach 2018-2021 Najwyższa Izba Kontroli po raz kolejny wzięła pod lupę promocję polskiej żywności za granicą, tym razem koncentrując się na skuteczności działań realizowanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) oraz Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR). Ich działania dotyczyły przede wszystkim organizacji zagranicznych wystaw i targów, na których promowano polską żywność wysokiej jakości pod hasłem Polska Smakuje. Ponadto MRiRW i KOWR aranżowały misje gospodarcze i handlowe, misje przyjazdowe zagranicznych importerów do Polski, rozmowy biznesowe B2B, wizyty studyjne i seminaria, a także zajmowały się publikacją materiałów promocyjnych. Podejmowane przedsięwzięcia opierały się na założeniach określonych w Strategii promocji żywności MRiRW oraz w innych dokumentach strategicznych dotyczących promocji gospodarczej Polski. W ocenie NIK działania MRiRW i KOWR na rzecz promowania polskiej żywności za granicą były skuteczne.
Według danych GUS, w latach 2017-2020 wartość eksportu artykułów rolno-spożywczych wzrosła o 6,2 mld EUR, czyli o ponad 22%. Pomimo wystąpienia pandemii w 2020 r. sprzedaż towarów rolno-spożywczych za granicę osiągnęła rekordowy poziom 34 mld EUR, tj. o 2,2 mld EUR wyższy niż rok wcześniej, a począwszy od 2004 r. wartość tego eksportu wzrosła ponad 6-krotnie.
Produkty rolno-spożywcze były eksportowane z Polski przede wszystkim do krajów UE. Wartość eksportu na te rynki przekroczyła 27 mld EUR, co oznaczało wzrost o 5% w stosunku do 2019 r. Głównym partnerem handlowym Polski były Niemcy (¼ wartości polskiego eksportu rolno-spożywczego), Wielka Brytania, Holandia, Francja, Włochy i Czechy. Natomiast do krajów trzecich w 2020 r. wyeksportowano produkty rolno-spożywcze o wartości 6,8 mld EUR (wzrost o 17% w stosunku do 2019 r.).
Zbadane wydatki na promocję polskiej żywności za granicą dokonane zostały w sposób celowy i gospodarny, zgodnie z przeznaczeniem oraz z przepisami prawa. W latach 2018-2021 (do 30 września) łączne wydatki związane z działaniami promującymi polską żywność za granicą wyniosły prawie 117,3 mln zł, z czego środki publiczne stanowiły kwotę ok. 87,8 mln zł, a środki prywatne niecałe 29,5 mln zł.
Większość, tj. prawie 71% (ponad 82,8 mln zł) wydatków na promocję polskiej żywności za granicą, poniesiono w latach 2018–2019. Taka sytuacja wynikała z niewykonania planu wydatków w 2020 r. i niskiego wykonania planu wydatków w pierwszej połowie 2021 r. w związku z pandemią COVID-19. Międzynarodowe imprezy targowo-wystawiennicze były często odwoływane lub przekładane na późniejsze terminy. Większości stacjonarnych stoisk narodowych z udziałem przedsiębiorców, pokazów i degustacji kulinarnych, a także tradycyjnych misji handlowych i misji przyjazdowych nie zorganizowano ze względu na pandemiczne obostrzenia. W stosunku do 2019 r. liczba wydarzeń promujących polską żywność w 2020 r. spadła ponad dwukrotnie.
W ramach badania prawidłowości i skuteczności działań informacyjno-promocyjnych dotyczących promocji polskiej żywności wysokiej jakości kontrolerzy NIK zbadali pięć postępowań o udzielenie zamówienia publicznego na łączną kwotę zawartych umów ok. 1,4 mln zł. Przedmiotem zbadanych postępowań była organizacja lub zabudowa stoisk informacyjno-promocyjnych w Nowym Jorku, Hong-Kongu, Wielkiej Brytanii i Wilnie oraz zabudowa wspólnego stoiska MRiRW i KOWR w Singapurze. W ocenie NIK wykonawcy zrealizowali swoje usługi prawidłowo i w terminie, a Ministerstwo zapłaciło za te usługi terminowo i w kwocie przewidzianej umową. W jednym przypadku – dotyczącym zabudowy wspólnego stoiska MRiRW i KOWR w Singapurze – nie doszło do wykonania umowy, ponieważ wydarzenie zostało odwołane ze względu na pandemię COVID-19.
W celu wspierania marketingu rolnego, wzrostu spożycia i promocji produktów rolno-spożywczych, utworzono fundusze promocji produktów rolno-spożywczych. Na działania promocyjne, informacyjne, udział w zagranicznych targach i wystawach poniesiono z tych funduszy koszty łącznie ponad 48,6 mln zł.
NIK negatywnie oceniła fakt, iż KOWR nie opracował wieloletniego planu zagranicznych działań promocyjno-informacyjnych. W ocenie NIK brak takiego planu mógł negatywnie wpłynąć na ciągłość i spójność działań wspierających rozwój wymiany handlowej sektora rolno-spożywczego z zagranicą. Należy podkreślić, że jeszcze przed zakończeniem kontroli Dyrektor Generalny KOWR przekazał do zatwierdzenia Ministrowi RiRW ramowy plan działań promocyjno-informacyjnych do 2024 r.
NIK zwróciła uwagę, że w Strategii promocji żywności MRiRW opracowanej przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie określono mierników realizacji celów. Ponadto MRiRW nie przeprowadziło badania wizerunkowego ex post polskich produktów żywnościowych, czyli oceny wizerunku polskich artykułów rolno-spożywczych po wdrożeniu Strategii promocji żywności. Zdaniem Izby, ze względu na brak mierników oraz badań ex post, pełna ocena realizacji celów określonych w Strategii nie była możliwa. Oznacza to, że pozostaje aktualne ustalenie NIK z ostatniej kontroli: nieokreślenie mierników uniemożliwia całościową ocenę podejmowanych działań promocyjnych.
Minister RiRW przekazał Izbie swoje stanowisko do Informacji o wynikach kontroli, z którego wynika, że określenie mierników realizacji celów Strategii jest dla resortu dużym wyzwaniem. Obecnie MRiRW prowadzi analizę, która ma wykazać, czy takie mierniki mogą zostać zdefiniowane i czy jest to działanie zasadne.
W wyniku kontroli NIK skierowała wniosek do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o określenie w Strategii promocji żywności mierników realizacji założonych celów, które umożliwią ocenę poziomu skuteczności i efektywności długookresowych działań na rzecz promocji polskiej żywności za granicą.
Źródło: NIK
