Rolnictwo zrównoważone polega na wdrażaniu działań ograniczających jego negatywny wpływ na środowisko, umożliwiających efektywne i bezpieczne dla ekosystemów wykorzystanie zasobów, np. gleby, ziemi, wody, maszyn, środków ochrony roślin, nasion, nawozów czy energii, przy zachowaniu opłacalności produkcji i jej społecznej akceptacji.
Polskie Stowarzyszenie Rolnictwa Zrównoważonego „ASAP” opublikowało listę najważniejszych praktyk dla rolnictwa zrównoważonego. Zauważyliśmy, że rolnicy w Polsce podejmują już wiele działań zrównoważonych, ale do ich opisania nie używają terminu „rolnictwo zrównoważone”. Warto to zmienić, bo społeczeństwo chce dokładnie wiedzieć, jak producenci dbają o środowisko i dobrostan zwierząt. Liczymy, że przygotowana przez nas lista pomoże rolnikom w Polsce w lepszej komunikacji ze społeczeństwem oraz w prowadzeniu gospodarstw z wykorzystaniem jeszcze większej liczby zrównoważonych praktyk rolniczych – powiedział Jerzy Próchnicki, członek zarządu „ASAP”.
Najważniejsze praktyki rolnictwa zrównoważonego Zapewnienie stabilności finansowej gospodarstwa. Zrównoważone gospodarstwo to takie, które jest trwałe i ma możliwości rozwojowe. Musi więc ono być stabilne finansowo, zarządzane zgodnie z przemyślanym planem biznesowym.
Optymalny dobór roślin uprawnych i prawidłowy siew. Zróżnicowanie warunków klimatyczno-glebowych wymaga przemyślanego doboru gatunków i odmian uprawianych roślin, szczegółowej wiedzy o uwarunkowaniach uprawowych i ochroniarskich, aby zoptymalizować efekt produkcyjny.
Zmianowanie upraw w celu wzmocnienia bioróżnorodności w glebie. Zadaniem każdego rolnika jest takie planowanie upraw, aby w kolejnych latach na polu uprawiane były inne gatunki roślin, w sposób wzbogacający glebę, podnoszący jej żyzność i potencjał bioróżnorodności. Wpływa to pozytywnie na opłacalność produkcji i pozwala na rozwój gospodarstwa.
Budowa żyzności gleby przez zwiększenie zawartości próchnicy. Zrównoważenie w produkcji polowej opiera się na żyzności gleby, wspieranej nawozami. Żyzność można budować, zwiększając w glebie zawartość próchnicy, będącej jednocześnie magazynem wody.
Nawożenie roślin w oparciu o bilans nawozowy. Nawożenie upraw powinno jedynie uzupełnić składniki pokarmowe obecne w glebie, odpowiednio do potrzeb roślin. Składniki dostarczone w nawozach muszą równoważyć z nadwyżką te, pobrane wraz z plonem. Pamiętać należy o stratach wynikających z naturalnych procesów przebiegających w glebie. Podstawą bilansu nawozowego jest wiedza o rzeczywistej zasobności gleb, potrzebach roślin i stosowanych nawozach.
Przestrzeganie zasad integrowanej ochrony roślin. Najlepsze efekty ochrony, przy najniższych kosztach, daje integrowanie różnych metod: mechanicznych, fizycznych, biologicznych, hodowlanych oraz chemicznych przewidzianych do stosowania w wypadku nieskuteczności poprzednich. Wykorzystując wiedzę o szkodliwych organizmach i roślinach uprawnych, w odpowiednich terminach można podejmować różnorodne działania pozwalające na ich zwalczenie lub ograniczenie szkodliwości. Pomocne mogą być także coraz liczniejsze rozwiązania cyfrowe dostępne dla rolników. Wdrażając te zasady, optymalizuje się stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oraz efekt finansowy zabiegów.
Efektywne wykorzystanie zasobów wodnych. Celem działań powinno być optymalne wykorzystanie dostępnych zasobów wody zarówno glebowej, jak i pochodzącej z nawadniania. Racjonalne jej wykorzystanie pozwoli na zapewnienie stabilności i trwałości produkcji rolniczej, szczególnie w kontekście zmian klimatycznych. Rolnik powinien oszczędnie gospodarować wodą, zwiększać retencyjność wodną gleb i na bieżąco monitorować potrzeby wodne roślin.
Możliwie długie utrzymanie gleby pod okrywą roślinną. Erozja gleby jest zjawiskiem bardzo szkodliwym, spowodowanym działaniem wody, wiatru, ale może także być wynikiem nieodpowiednich działań człowieka. Uprawa roślin o rozbudowanym systemie korzeniowym, dobrze okrywających glebę zapobiega zjawisku erozji. Uprawa bezorkowa, podobnie jak wprowadzanie płodozmianu przeciwerozyjnego pozwalają skutecznie ograniczać to zjawisko.
Wspieranie bioróżnorodności w gospodarstwie i jego otoczeniu. Bioróżnorodność przyczynia się do obniżenia nakładów i zwiększenia efektu produkcyjnego. Ograniczamy ją częściowo na polach po to, aby uzyskać plon. Dlatego konieczne jest wprowadzanie działań zwiększających różnorodność biologiczną na obrzeżach upraw, miedzach, w zadrzewieniach śródpolnych. Zapewnienie dobrostanu zwierząt. Efekt produkcyjny i finansowy gospodarstwa zajmującego się produkcją zwierzęcą zależy od ich stanu zdrowotnego i warunków utrzymania. Tylko zdrowe zwierzęta, utrzymywane we właściwy sposób są gwarantem dużej produkcji o dobrej jakości. Korzystanie z systemu uprawy bezorkowej. Uprawa bezorkowa stanowi alternatywę dla uprawy tradycyjnej.
Zabiegi ograniczają się przeważnie do spulchniania gleby, bez jej odwracania. Duże znaczenie mają organizmy glebowe (w tym dżdżownice), które wpływają na poprawę żyzności gleby i jej parametrów fizycznych. Dążenie do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Rolnictwo emituje szereg gazów cieplarnianych (np. CO2, CH4, NH3, NOX). Ich emisję można minimalizować przez precyzyjne użytkowanie maszyn i urządzeń, dobrą gospodarkę paliwami, nawozami organicznymi, pozostałościami pozbiorczymi, optymalizację warunków chowu zwierząt oraz siew roślin okrywowych (np. jako międzyplonów, pozwalających na lepsze pochłanianie CO2). Prawidłowe zarządzanie odpadami. Odpady poprodukcyjne powstające w gospodarstwie powinny być maksymalnie wykorzystane do dalszej produkcji, oprócz odpadów komunalnych i odpadów niebezpiecznych dla ludzi i środowiska, których utylizacja określona jest przepisami prawa. Przestrzeganie przepisów prawa jest podstawowym warunkiem każdej zrównoważonej produkcji rolniczej, która musi się odbywać w poszanowaniu obowiązującego prawa i w jego granicach. Dbanie o pracowników, ich prawa i bezpieczeństwo w gospodarstwie.
Konsekwentne przestrzeganie praw pracowników oraz dbałość o warunki pracy są gwarancją jakości wykonanej pracy, prawidłowego użytkowania sprzętu i niskiej wypadkowości. Elementy te wpływają na poprawę opłacalności produkcji i wynik finansowy gospodarstwa. Wiedza o zagrożeniach, prawidłowa ocena ryzyka, jakie może pojawić się podczas pracy w gospodarstwie rolnym, prowadzą do wzrostu bezpieczeństwa pracy. Zmiany technologii i wyposażenia technicznego wymagają wiedzy o nowych zagrożeniach. Szkolenia z BHP są koniecznym elementem pracy w rolnictwie, nie mniej ważnym, niż okresowe przeglądy sprzętu rolniczego. Podejmowanie działań dla społecznej akceptacji rolnictwa. Rolnictwo zrównoważone jest odpowiedzią na oczekiwanie społeczne, aby produkcja rolnicza była bardziej przyjazna dla środowiska. Partnerska komunikacja ze społecznością lokalną, w której mieszka rolnik, ale także z szerszym gronem odbiorców staje się coraz pilniejsza. Ważne jest to, aby w rozmowach z osobami, które nie są związane z rolnictwem, lub np. poprzez media społecznościowe pokazywać pracę rolnika, a przede wszystkim podejmować konkretne działania na rzecz ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt.
