Na ostatniej prostej uprawy marchwi do przechowywania można jeszcze sporo zrobić, aby zadbać o jej jakość i trwałość przechowalniczą.
Podtopienia i zmienne warunki pogodowe – z takimi anomaliami musieli sobie radzić w tym roku plantatorzy warzyw – w tym również marchwi i pietruszki. Nawet staranne przygotowanie gleby do siewu i precyzyjne nawożenie, w którym wielkość dawek nawozów ustalana była na podstawie wyników analizy gleby oraz liczb granicznych z uwzględnieniem długości okresu wegetacji roślin, zagęszczenia, nawadniania oraz przebiegu pogody w miesiącach poprzedzających uprawę nie było w tym roku gwarancją dobrych wschodów i intensywnego wzrostu roślin. Susza z którą mieliśmy do czynienia w niektórych rejonach Polski wpłynęła na ograniczenie pobierania mikroelementów, decydujących o jakości zbieranych korzeni marchwi i pietruszki. Na polach, zlokalizowanych w rejonach dotkniętych przez ulewne deszcze część podanych do gleby składników została wymyta – nie dotyczy to tylko makro-, ale również mikroelementów np. boru. Dlatego w tym sezonie bardzo istotne dla jakości produkowanych korzeni mogą okazać się zabiegi dokarmiania dolistnego wykonywane jeszcze pod koniec wegetacji.
Mikroelementy
Bor to pierwiastek, który wspomaga wiązanie wapnia w ścianach komórkowych ograniczając stres roślin i wpływając na podwyższoną odporność przed chorobami i uszkodzeniami mechanicznymi. Składnik ten przyspiesza także transport cukrów wyprodukowanych przez liście w procesie fotosyntezy wpływając na wzrost korzeni. Niedobór boru w uprawie marchwi w pierwszej kolejności powoduje zahamowanie wzrostu roślin oraz obumieranie stożka wzrostu. Ogranicza transport asymilatów z liści do korzeni i zwiększa podatność korzeni na powstawanie podłużnych pęknięć. Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów deficytu boru jest natomiast ciemnienie skórki marchwi, pojawiające się w krótkim czasie po umyciu korzeni. Ciemne plamy obniżają ich wartość handlową lub nawet dyskwalifikują je z handlu. Problem ten spotykany jest coraz częściej ponieważ bor należy do najbardziej deficytowych pierwiastków w naszych glebach. Ze względu na kluczowe znaczenie tego składnika w uprawie marchwi dbanie o prawidłowe odżywienie roślin borem można rozpocząć już na etapie przedsiewnego przygotowywania pola stosując do nawożenia startowego nawozów granulowanych z dodatkiem boru. Nawet w takim przypadku korzystne może okazać się dokarmianie dolistne roślin nawozami o wysokiej zawartości boru w trakcie trwania wegetacji, ze względu na słabe przemieszczanie się tego pierwiastka w tkankach rośliny. Z tego samego względu do żywienia dolistnego należy użyć łatwo przyswajalnej formy tego pierwiastka.
Marchew wykazuje również wrażliwość na niedobory miedzi. Liście roślin źle odżywionych tym składnikiem stają się jasne, zdrobniałe, często o obniżonym turgorze. Korzenie są jasnopomarańczowe, nie osiągają barwy typowej dla odmiany. Zwykle niedobory tego składnika obserwuje się na glebach próchniczych, na pozostałych typach gleb poziom miedzi bywa wystarczający do uprawy marchwi.
W produkcji warzyw korzeniowych istotny jest również molibden. Jego niedobory w marchwi są przyczyną rozjaśniania liści, co skutkuje obniżeniem efektywności fotosyntezy. Warto zwrócić również uwagę na cynk i mangan, których deficyt odpowiedzialny jest za obniżenie plonu.
Z uwagi na rolę jaką odgrywają mikroelementy w produkcji wysokiej jakości marchwi zaleca się ich stosowanie jeszcze pod koniec okresu uprawy – gdy korzenie osiągną 70 –80% typowej średnicy (choć nie później niż 4 tygodnie przed zbiorem). W szczególności dotyczy to boru, ale także molibdenu.
Wapń
W przypadku uprawy marchwi do przechowywania nie wolno zapominać o żywieniu roślin wapniem. Pierwiastek ten ma duże znaczenie dla prawidłowego rozwoju roślin, wchodzi w skład ścian komórkowych, wpływając na ich wytrzymałość oraz integralność tkanek, dzięki czemu pośrednio przyczynia się do zwiększenia odporności na patogeny. Uczestniczy też w przekazywaniu sygnałów ze środowiska zewnętrznego i odgrywa rolę w pobieraniu i transporcie innych składników pokarmowych np. fosforu, który wydłuża trwałość przechowalniczą plonów i ogranicza występowanie chorób przechowalniczych. Optymalna ilość wapnia w glebie mieści się w granicach od 1500 do 3000 mg/dm3. Wiele badań wykazuje, że przy odczynie gleby powyżej pH 6,5 i zawartości wapnia powyżej 1500 mg/dcm3 pobieranie i akumulacja metali ciężkich, a zwłaszcza kadmu jest wyraźnie ograniczone. Zmniejsza się również kumulacja azotanów. Niedobór wapnia w marchwi zwiększa ryzyko występowania zgnilizny twardzikowej. Jeszcze we wrześniu zalecane jest stosowanie dobrej jakości nawozów wapniowych przygotowujących marchew i pietruszkę do przechowywania. Mogą to być nawozy wzbogacone w mikroelementy lub aminokwasy. Cennym dodatkiem jest również potas, który poprawia wybarwianie korzeni spichrzowych.
Choroby zagrażające korzeniom podczas przechowywania
Znane w branży ogrodniczej powiedzenie mówi, że przechowalnia to nie szpital i trafiać powinny do niej jedynie warzywa zdrowe. O ich kondycję należy zadbać już na polu, aby uchronić je przed rozwojem patogenów w komorach. Do najistotniejszych z punktu widzenia trwałości przechowalniczej marchwi zalicza się kilka chorób grzybowych i bakteryjnych.
Alternarioza naci marchwi. Choć choroba ta nie jest postrzegana jako typowa choroba przechowalnicza to jej sprawca może atakować również korzenie spichrzowe powodując brunatnoczarne, suche, wklęsłe plamy w górnej ich części. Objawy te są widoczne dopiero w okresie przechowywania. Ponadto choroba wpływa na wielkość plonu i warunki zbioru mechanicznego korzeni do przechowywania. Rozwojowi patogenu sprzyja wysoka temperatura (optimum 25–27°C) i umiarkowana wilgotność powietrza. Na liściach i ogonkach liściowych pojawiają się drobne brązowoczarne plamy, które zwiększają swoją powierzchnię i zlewają się. W następstwie silnego porażenia roślin nać może zasychać co prowadzi do obniżenia plonu. Pierwsze objawy pojawiają się na początku sierpnia i nasilają się do okresu zbioru. Największa szkodliwość choroby występuje w okresie poprzedzającym zbiór korzeni.
Rizoktonioza marchwi. Chorobę tę powodują trzy gatunki grzybów: polifagiczny gatunek Rhizoctonia solani oraz atakujące głównie marchew R. carotae oraz R. crocorum. Patogeny szybko rozwijają się w wysokiej wilgotności powietrza oraz na mokrych korzeniach, nawet w temperaturze 0°C. Rozwój choroby jest najintensywniejszy przed zbiorami korzeni oraz w przechowalni. Objawy to małe zagłębienia w kształcie kraterów pokrytych zwartą białawą grzybnią. Stopniowo powiększają się one powierzchniowo i na głębokość. Z czasem grzybnia żółknie i na jej powierzchni pojawiają się brązowoczarne (1–3 mm średnicy) sklerocja. Podczas mycia nalot grzybni jest trudny do usunięcia, nawet jeśli uda się go zmyć na korzeniach widoczne są powierzchniowe ubytki tkanki. W ostatnich latach obserwuje się wzmożone występowanie tych chorób w uprawach marchwi i pietruszki. Porażone korzenie marchwi nie stanowią plonu handlowego.
Zgnilizna twardzikowa. Sprawca choroby Sclerotinia sclerotiorum to organizm polifagiczny pochodzenia glebowego występujący na wielu gatunkach roślin uprawnych. Najwyższe zagrożenie infekcją występuje w maju i w czerwcu w temperaturze 16–22°C. Objawy porażenia na roślinach to ciemnobrązowe plamy na ogonkach liściowych lub u podstawy liści. Sposobem ograniczania choroby jest zwalczanie chwastów oraz prawidłowe zmianowanie roślin. Warto również schładzać korzenie bezpośrednio po zbiorze oraz utrzymywać stałą temperaturę i wilgotność w czasie przechowywania.
Zgorzel gnilna korzeni marchwi i pietruszki. Za występowanie tej choroby odpowiada kompleks patogenicznych organizmów: Pythium spp., Phytophthora spp., Fusarium spp., Pseudomonas spp., Erwinia spp.). Pierwsze objawy to nekrotyczne, ciemniejące, ordzawione plamy na zakończeniach korzeni pojawiające się we wczesnych fazach wzrostu. W późniejszym etapie infekcji następuje gnicie i więdnięcie roślin. Zgnilizna sukcesywnie przenosi się ku górze. Rozwojowi choroby sprzyjają: niedostatecznie głęboka uprawa gleby przed siewem, płytka podeszwa płużna, wysoka wilgotność gleby, brak właściwego płodozmianu.
Szara pleśń. Sprawca tej choroby – grzyb Botrytis cinerea to organizm polifagiczny porażający wszystkie gatunki roślin warzywnych. Patogen rozwija się najszybciej w warunkach wysokiej wilgotności powietrza (95–100%) i przy temperaturze 15–20°C. Sprzyja mu także mała ilość światła oraz niewłaściwe nawożenie gleby wapniem i potasem. W wyniku infekcji na korzeniach pojawiają się brązowe, wodniste, różnej plamy o różnej wielkości. Infekcji sprzyja chłodna i wilgotna pogoda jesienią. Najpierw porażane są dolne, starsze liście, skąd zarodniki przemieszczają się do podziemnej części korzeni marchwi. Korzenie mechanicznie uszkodzone podczas zbioru łatwiej ulegają infekcji. W okresie przechowywania marchew często porażana jest wtórnie przez bakterie gnilne (Erwinia carotovora).
Zdjęcia: A. Czerwińska-Nowak
