Kiła kapusty to groźna choroba wielu roślin z rodziny kapustowatych. Sprawcą jest organizm Plasmodiophora brassicae. Jest organizmem polifagicznym, czyli ma zdolność infekcji wielu gatunków (ok. 200) roślin uprawnych i dziko żyjących (chwastów), należących głównie do rodziny kapustowatych.
Wśród upraw choroba może wystąpić na roślinach rolniczych (rzepak, rzepik, gorczyca biała, gorczyca sarepska) lub warzywach (kapusta głowiasta, kapusta pekińska, kapusta brukselska, kalafior, brokuł, kalarepa, rzodkiewka). Jeżeli chodzi o dzikie gatunki, infekowane są najczęściej: gorczyca polna, tasznik pospolity, tobołki polne. Bardzo ważne jest, że na gatunkach innych nienależących do rodziny kapustowatych, patogen występuje bezobjawowo. Szczególnie zagrożone chorobą są rośliny uprawiane na glebach torfowych, gdzie patogen występuje lokalnie porażając dziko rosnące rośliny kapustowate. Dlatego też istnieje ryzyko, że zarodniki mogą być obecne w torfie, jeśli jest on pobierany z miejsc, w których rosną chwasty zainfekowane przez P. brassicae. Warto wiedzieć, że badanie pod kątem obecności tego patogenu w glebie lub podłożu można wykonać w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach.
Symptomy choroby
Na korzeniach roślin porażonych przez sprawcę kiły kapusty tworzą się charakterystyczne narośla wskutek nadmiernego dzielenia się komórek oraz ich znacznego przyrostu. Ponieważ prowadzi to do zaburzenia w pobieraniu wody, rośliny więdną i zamierają. Zainfekowane korzenie stają się głównym źródłem infekcji gleby. W przypadku kalafiora porażenie w początkowej fazie wzrostu skutkuje brakiem tworzenia się róż handlowych, a rośliny zamierają. Infekcji towarzyszą zwykle liczne bakterie gnilne, szybko rozkładające tkanki korzeni, które nieprzyjemnie pachną. Resztki porażonego systemu korzeniowego stanowią główne źródło infekcji gleby w latach następnych.
Biologia P. brassicae
Zarodniki przetrwalnikowe tego organizmu mogą żyć w podłożu wiele lat nie tracąc żywotności. W okresie wegetacji roślin P. brassicae tworzy zarodniki pływkowe, które rozprzestrzeniając się w wilgotnej glebie stanowią źródło infekcji pierwotnej. Wnikają do komórek włośnikowych korzeni, skąd w dalszym etapie penetrują wewnętrzne warstwy korzeni. Mogą one również przedostawać się do cieków drenarskich, rowów odwadniających i wraz z wodą transportowane są na duże odległości.
W przypadku produkcji rozsady na rozsadniku głównym źródłem infekcji jest zakażone podłoże, szczególnie substrat torfowy, na którym produkuje się rozsadę kapustowatych. Zainfekowana rozsada oprócz tego, że w dalszym etapie jest zahamowana we wzroście staje się kolejnym źródłem infekcji na polu. Powoduje to spory problem, gdyż na takiej plantacji zarodniki przetrwalnikowe mogą być żywotne nawet do 10 lat. Dlatego 4-letnia przerwa w uprawie danego gatunku na polu nie jest rozwiązaniem problemu. Rozwojowi P. brassicae sprzyja zakwaszona i wilgotna gleba. Stwierdzono, że najszybciej do infekcji dochodzi przy pH 5,3–5,7. Wapnowanie i podniesienie pH gleby do minimum 7, nie powoduje niszczenia zarodników kiły w glebie, ale hamuje ich kiełkowanie, co ogranicza porażenie roślin. Temperatura gleby w zakresie 22–25°C stymuluje rozwój patogenu. Przy temperaturze gleby poniżej 15°C następuje zmniejszenie nasilenia infekcji korzeni.
Zwalczanie kiły kapusty
Podstawą ochrony kapusty i innych roślin podatnych na tę chorobę jest integrowany system, składający się z czynników agrotechnicznych i właściwego stosowania chemicznych środków ochrony. Do zabiegów agrotechnicznych należy przestrzeganie 4–5-letniej przerwy w uprawie kapusty i innych roślin kapustowatych na tym samym polu, usuwanie z pola porażonych korzeni roślin, a także uprawa roślin przedplonowych: por, pomidor, fasola, ogórek, owies, gryka. Dość kontrowersyjne jest stosowanie pułapek chwytnych, np. gorczycy białej. Jest uznawana jako dobra roślina międzyplonowa. Tworzy głęboki system korzeniowy, wpływając korzystnie na jej właściwości fizyczne. Po przyoraniu wprowadza do stanowiska sporo materii organicznej. Znana jest hipoteza, że może być rośliną chwytną dla P. brassicae. Prowadzono badania z wysiewem nasion gorczycy białej do gleby silnie zainfekowanej przez P. brassicae, aby pobudzić kiełkowanie zarodników przetrwalnikowych. Wykazano, że uprawa tej rośliny chwytnej powoduje znaczną redukcję P. brassicae w glebie przez przerwanie pełnego cyklu biologicznego patogenu. Wzrost gorczycy białej utrzymywano do fazy tworzenia zielonego pąka kwiatowego. Po tym okresie rośliny koszono i całkowicie przyorywano. Ten okres wegetacji gorczycy wystarczył do zaindukowania cyklu biologicznego sprawcy choroby, ale nastąpiło przerwanie jego pełnego cyklu, co znacznie ograniczyło zagrożenie chorobą. Niestety, znam przypadki, że z różnych przyczyn (być może dokonano przyorania gorczycy zbyt późno) zastosowanie przedplonu z gorczycy spowodowało skutek odwrotny, a mianowicie gwałtowny wzrost populacji sprawcy kiły kapusty na danym polu. Dlatego też nie jestem zwolennikiem stosowania gorczycy na polu, gdzie uprawia się warzywa kapustowate. Ważna jest też uprawa odmian odpornych na P. brassicae (np. kapusta głowiasta – Kilagreg F1, kalafior – Clarina F1 i Clapton F1, czy kapusta pekińska – Kilakin F1.
Z uwagi na intensywny rozwój P. brassicae w glebie o odczynie kwaśnym należy pamiętać o wapnowaniu gleb, które ogranicza chorobę. Także ważna jest produkcja rozsady w podłożu wolnym od patogenów. Profilaktyczne stosowanie środków wspomagających w głównej mierze ogranicza chorobę. Należy zwalczać chwasty, szczególnie te, na których rozwija się kiła. Zakażone podłoże do produkcji rozsady można zdezynfekować środkiem Basamid. Obecnie poleca się moczenie rozsady lub jej podlewanie środkami wspomagającymi, np. Ernia. Środek ten może być także stosowany na rośliny rosnące na polu przez ich opryskiwanie 10–15 dni po sadzeniu. Ernia jest specyficznym środkiem do zwalczania i ochrony przed kiłą kapusty. Po jego zastosowaniu wytwarzane są przez roślinę substancje o działaniu fungicydowym, niszczą zarodniki P. brassicae. Nie dopuszczają one do rozwoju narośli jeśli rośliny nie były wcześniej zainfekowane, a w przypadku roślin już zainfekowanych narośla nie rozwijają się, zamierają i odpadają. Następuje stymulacja rośliny do bardzo silnego rozwoju korzeni, dzięki czemu jest w stanie nadrobić straty poniesione w wyniku infekcji. Stosowanie Ernii nie wymaga okresu karencji ani prewencji, środek może być stosowany również podczas zbiorów. Do zapobiegawczych metod zaliczyć można stosowanie nawozu Perlka, który ogranicza kiełkowanie zarodników kiły. Nawóz zalecany jest przed sadzeniem kapustowatych w ilości 400–1500 kg/ha. Z uwagi na okresowe występowanie cyjanamidu w glebie, należy zachować odpowiedni odstęp czasowy (2–3 dni na każde 100 kg nawozu Perlka/ha) między rozsianiem nawozu a siewem lub sadzeniem roślin. Ponadto doświadczenia prowadzone m.in. na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie wskazują, że takie preparaty jak BlackJak oraz Polyversum również ograniczały porażenie brokułów kiłą kapusty.
dr inż. Jan Sobolewski
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Artykuł pochodzi z miesięcznika Warzywa 9/2020
