Technika ochrony pomidorów w polu

W uprawie pomidora w polu liczba zabiegów przeciwko chorobom (m.in.: zarazie ziemniaka, bakteryjnej cętkowatości pomidora i alternariozy) w ciągu sezonu wegetacyjnego często przekracza 10. Zależy ona od przebiegu pogody, stanowiska i technologii uprawy oraz odmiany. Odpowiedni dobór parametrów zabiegu może sprzyjać uzyskaniu wysokiej skuteczności działania środków ochrony roślin oraz osiągnięciu oszczędności.

Podstawowe kryteria dotyczące techniki i warunków wykonania zabiegu są podane na etykiecie każdego zarejestrowanego preparatu. Są to przede wszystkim informacje o zalecanej ilości cieczy użytkowej na hektar, jakości rozpylenia cieczy z podziałem na drobno-, średnio- i grubokropliste oraz o zakresie temperatury i prędkości wiatru.

Sposób działania środka ochrony roślin

Ze względu na miejsce i zasięg oddziaływania substancji aktywnej środki ochrony roślin dzieli się na: układowe, wgłębne oraz powierzchniowe. W przypadku fungicydów pojęcie „powierzchniowe” jest zastąpione słowem „kontaktowe”. Ponadto są jeszcze fungicydy o działaniu mezosystemicznym. O ile miejsce naniesienia kropli decyduje niemal bezpośrednio o miejscu działania preparatów powierzchniowych (kontaktowych – fungicydy) to w przypadku wgłębnych, mezosystemicznych i układowych jest to brama do wnikania substancji aktywnej i dalszego transportu (układowe). W rzeczywistości nawet oddziaływanie kontaktowych syntetycznych fungicydów wykracza poza granice śladu kropli o „dziesiąte części” milimetra. Pozwala to na określenie przybliżonej liczby kropli, które trzeba nanieść na powierzchnię liścia, aby uzyskać wysokie prawdopodobieństwo, że cała powierzchnia będzie objęta działaniem fungicydu. Jeżeli patogen będzie mało podatny na dany fungicyd, to nawet całkowite zwilżenie powierzchni może okazać się niewystarczające do skutecznego działania preparatu. Również w przypadku fungicydów o działaniu układowym ważne jest spełnienie minimalnych wymagań dotyczących naniesienia kropli na poszczególne liście lub partie rośliny, z których substancja może rozprzestrzenić się w sąsiednie miejsca.

Gdy zwalczana jest zaraza ziemniaka ceniona jest możliwość układowego transportu fungicydów w wiązkach przewodzących w łodygach, dzięki której możliwa jest efektywna ochrona przed łodygową formą zarazy. Natomiast jeżeli fungicyd układowy wykazuje również oddziaływanie kontaktowe, to na powierzchni rośliny będzie ono uzależnione od dokładności naniesienia kropli podobnie, jak w przypadku innych fungicydów kontaktowych. Wiele fungicydów to mieszaniny składające się z substancji o działaniu kontaktowym i wgłębnym lub układowym. Substancja układowa lub wgłębna oddziałuje interwencyjnie na patogen w tkankach rośliny, natomiast kontaktowa nie pozwala na rozwój nowych infekcji z powierzchni rośliny. Skuteczność działania takiej mieszaniny jest również zależna od efektywności naniesienia kropli, jak w przypadku fungicydu kontaktowego. Najwyższą skuteczność działania uzyskuje się w przypadku objęcia agrofaga bezpośrednim kontaktem z preparatem. Jakość pokrycia powierzchni rośliny zależy od jakości rozpylenia i ilości cieczy użytej do opryskiwania.

Dobór ilości cieczy

Ilość cieczy zalecana do opryskiwania pomidorów w polu podawana jest w litrach na hektar. Zapotrzebowanie na ciecz podczas opryskiwania zależy w rzeczywistości od powierzchni liści, które są chronione przed atakiem agrofaga. Ilość cieczy wystarczająca do skutecznego wykonania zabiegu tradycyjnym opryskiwaczem do czasu, gdy większość roślin złączy liście w międzyrzędziach wynosi ok. 300 l/ha, a nawet może być mniejsza. Wraz ze wzrostem powierzchni liści rośnie zapotrzebowanie na ciecz. O ile trudno określić powierzchnię liści, to łatwo je policzyć. Może to być jeden z prostszych sposobów precyzyjniejszego dobierania ilości cieczy. W uprawie pomidorów samokończących, w zależności od odmiany i terminu rozpoczęcia uprawy w polu w okresie pierwszych 50–70 dni od posadzenia roślin dominuje wzrost wegetatywny (wykres 1).

Początkowo wzrost ulistnienia jest wolniejszy, potem tempo znacznie rośnie. Jest to czas, gdy określenie zapotrzebowania na ciecz jest najtrudniejsze, a zarazem precyzja w doborze ilości cieczy może pomóc bardziej niż w innych okresach w osiągnięciu skutecznych efektów ochrony pomidora. Gdy pierwsze owoce osiągną pełne rozmiary i zaczną dojrzewać następuje zahamowanie przyrostu liści. Od tego czasu także pokrój rośliny pomidora ulega zmianom na skutek rozchylania się łodyg obciążonych owocami. Opryskiwanie staje się efektywniejsze, a ilości cieczy wynikającej z liczby liści nie należy już zwiększać, a nawet wskazane jest jej zmniejszenie. W odróżnieniu od samokończących, pomidory uprawiane „przy paliku” na jeden lub dwa pędy kontynuują intensywny wzrost liści pomimo dojrzewania owoców. Niezależnie od typu prowadzenia uprawy największe tempo przyrostu liści przypada w najbardziej słonecznym i ciepłym okresie sezonu wegetacyjnego. Jest to czas znacznego zagrożenia roślin przez bakteryjną cętkowatość, alternariozę, a potem zarazę ziemniaka.

Zapotrzebowanie na ciecz w pasowej uprawie pomidora prowadzonej na płasko w podwójnych rzędach można obliczyć. W tym celu należy policzyć w pełni rozwinięte liście na kilku roślinach, zawsze tych samych w ciągu sezonu wegetacji. Po obliczeniu średniej należy ją wymnożyć z wartością współczynnika, w tym przypadku cyfrą 11. Wynik wyraża liczbę litrów cieczy użytkowej/ha. Na wykresie 1. przedstawiono przyrost liści na roślinie w jednym z lat badań, wynika z niego, że zapotrzebowanie na ciecz po 2 miesiącach od posadzenia wynosiło ok. 680 l/ha. W odmianach o bujnym ulistnieniu zapotrzebowanie na ciecz może być większe, zatem współczynnik (11) można podnieść o 1 nawet do 4 punktów. Jeżeli jednak obliczona ilość wody miałaby przekraczać zalecaną w etykiecie preparatu, to należy uwzględnić wskazania etykiety. W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że podany sposób dobierania ilości cieczy nie wpływa na ilość zużytego preparatu na 1 ha. Taki sposób określania ilości cieczy został zweryfikowany w badaniach polowych i okazał się odpowiedni, gdy na polu rosło 20 000 roślin i używano tradycyjny opryskiwacz bez wspomagania strumieniem powietrza. Opryskiwacz wyposażony w pomocniczy strumień powietrza (PSP) umożliwia zużycie mniejszej ilości cieczy, jednak uwarunkowane jest to takim ustawieniem jego parametrów, które pozwolą zminimalizować znoszenie kropli.

Opryskiwanie pomidorów uprawianych przy paliku prowadzi się inaczej niż w uprawie na płasko. Do tego celu używa się pionowych belek lub odpowiednich adapterów dołączanych do zmodernizowanego opryskiwacza z belką poziomą. W tym systemie uprawy dobór ilości cieczy można też przeprowadzić precyzyjniej niż standardowo zaleca się w etykietach preparatów. Ponadto w etykietach trudno znaleźć specjalne zalecenia dotyczące dawkowania cieczy w uprawie pomidora przy paliku w polu. Sposób prowadzenia roślin w uprawie przy paliku jest w zasadzie analogiczny do uprawy pomidora pod osłonami. Informacja o powierzchni „ściany roślin”/ha, posłuży do precyzyjniejszego obliczenia zapotrzebowania na ciecz użytkową. Powierzchnia „ściany roślin” jest obliczana na podstawie średniej wysokości roślin i odległości międzyrzędzi. Każdy rząd i podwójny pas roślin ma dwie zewnętrzne ściany. Trzeba pamiętać, że w przypadku podwójnych rzędów jako szerokość międzyrzędzia należy przyjąć odległość pomiędzy punktami wyznaczającymi środek sąsiednich pasów.

PSR – powierzchnia „ścian roślin” (m²/ha)

H – wysokość roślin w rzędzie lub pasie roślin (m)

M – szerokość międzyrzędzia (m)

Na podstawie powierzchni „ścian roślin”/ha oblicza się ilość cieczy potrzebnej do opryskiwania. We wzorze do obliczania zapotrzebowania na ciecz został użyty współczynnik, którego wartość wynosi od 20 do 30. W uprawie w polu jego wartość może oscylować w granicach 25–30. Jeśli rośliny mają obfite ulistnienie (podobnie jak w uprawie pod osłonami) wartość współczynnika może wynosić 20.

Q – ilość cieczy użytkowej w l/ha

PSR – powierzchnia „ścian roślin” (m²/ha)

W – współczynnik (wartość współczynnika wynosi od 20 do 30)

Jakość pokrycia powierzchni

Obliczona ilość cieczy będzie odpowiednia dla preparatów o działaniu powierzchniowym (kontaktowym), jak i pozostałych. Preparaty układowe wykazują skuteczność pomimo zastosowania mniejszej ilości cieczy niż obliczona według wzoru lub zalecana w etykietach dla środków o działaniu powierzchniowym (kontaktowym). Podczas ochrony roślin przed chorobami, taki stan związany jest z koniecznością jak najlepszego pokrycia chronionych części przez ciecz, gdy używane są preparaty kontaktowe. Ma na to wpływ również jakość rozpylenia cieczy użytkowej, która w przypadku fungicydów kontaktowych powinna być lepsza lub co najmniej równa, jak dla fungicydów układowych (tabela 1).

Tab. 1. Zalecane klasy wielkości kropli do zabiegów fungicydami i zoocydami z użyciem tradycyjnej techniki opryskiwania

☻– wybór optymalny; o – wybór zadowalający; x – nie stosować

Wiadomo, że wraz ze zmniejszeniem wielkości kropli wytwarzanych podczas opryskiwania rośnie proporcjonalnie powierzchnia pokryta przez krople (tabela 2).

Tab. 2. Wielkość kropli a powierzchnia pokryta przez ciecz

Zabieg drobnokroplisty może przyczynić się do zwiększenia pokrycia powierzchni nawet więcej niż o połowę w porównaniu ze średniokroplistym. Nieco mniejsza zmiana następuje, gdy zabieg grubokroplisty zastępuje się średniokroplistym. Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt wykorzystania właściwości rozpylonej cieczy. W warunkach bardziej wietrznych zalecane są zabiegi wykonane w postaci mniej rozpylonej cieczy, a to preferuje do zastosowania fungicydu o działaniu układowym. Podsumowując, jakość pokrycia powierzchni rośliny po zastosowaniu fungicydu kontaktowego powinna być wyższa niż po zastosowaniu fungicydu układowego z powodu lepszego rozpylenia cieczy na krople, jak i użycia większej ilości cieczy do opryskiwania tej samej powierzchni. Zwiększenie pokrycia powierzchni przez ciecz można ponadto uzyskać dzięki obniżeniu napięcia powierzchniowego, stosując związki powierzchniowo czynne. Wiele adiuwantów poprawia rozlanie kropli cieczy na liściu (wykres 2), jednak nie wszystkie połączenia z fungicydami przekładają się na poprawę skuteczności działania. W tym względzie trzeba kierować się zapisami etykiet preparatów.

W praktyce okazuje się, że podczas opryskiwania z użyciem belki poziomej tylko zewnętrzne liście są łatwo i dobrze pokrywane przez ciecz. Im liście są bardziej oddalone od wierzchołków rośliny, tym jakość pokrycia powierzchni pogarsza się. Ma to istotne znaczenie, ponieważ w wewnętrznej części rośliny łatwiej dochodzi do infekcji przez patogeny z powodu wyższej wilgotności względnej powietrza i dłużej utrzymującego się zwilżenia liści. Poprawę naniesienia kropli wewnątrz korony należy rozpocząć od wykorzystania stopnia rozpylania cieczy. Jeśli warunki wietrzne pozwalają, należy stosować zabiegi drobnokropliste, które umożliwiają lepsze pokrycie roślin niż średnio-, a tym bardziej grubokropliste. Następnym krokiem jest dobranie odpowiednich rozpylaczy. Tradycyjne opryskiwacze z poziomą belką wyposażone są w jednostrumieniowe rozpylacze o kącie strumienia 110°. Zmniejszenie kąta strumienia do 80° a nawet 65° zwiększa udział kropli, które mają większy zasięg i poprawia penetrację roślin. Jeszcze lepszym rozwiązaniem jest użycie rozpylaczy dwustrumieniowych o zawężonym kącie strumienia. Najlepszą penetrację łanu roślin można jednak uzyskać z użyciem odpowiednio ustawionych opryskiwaczy wyposażonych w PSP.

Fungicydy o działaniu systemicznym zwiększają szansę skutecznej ochrony liści położonych wewnątrz łanu roślin. Jednak i w ich przypadku rezultaty wzrastają, gdy preparat znajdzie się na ochranianej powierzchni. Systematyczne opryskiwanie kolejnych przyrostów fungicydami o działaniu kontaktowym daje również szansę poprawienia ochrony liści położonych w łanie roślin w porównaniu z zabiegami wykonywanymi rzadziej.

dr inż. Henryk Ratajkiewicz

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Artykuł pochodzi z archiwalnego wydania miesięcznika Warzywa