Zaraza ziemniaka jest obecnie uważana za jedną z najbardziej rozwiniętych chorób w historii ludzkości. Od ponad 180 lat jest przyczyną ogromnych strat w plonie oraz generuje wysokie nakłady ponoszone na ochronę oraz poszukiwanie skutecznych sposobów i środków do jej zwalczania.
Poszukiwanie przyczyn tak ogromnych start ponoszonych przez plantatorów ziemniaków w wyniku zarazy ziemniaka pośrednio przyczyniło się do rozwoju nauki określanej dzisiaj jako patologia roślin. Możliwości niszczycielskie choroby znalazły też swoje odzwierciedlenie w nazwie jej sprawcy. Anton de Bary nadając nazwę sprawcy zarazy ziemniaka podkreślił jego cechy wykorzystując greckie słowa „pyton – roślina” oraz „phthora – zniszczenie” – niszczyciel roślin – Phytophthora.
Mobilna zaraza
Choroba posiada kilka ważnych cech, które pozwalają zaliczyć ją do chorób o znaczeniu gospodarczym. Do najważniejszych oprócz jej policykliczności, czyli możliwości przechodzenia wielu cykli chorobowych w trakcie jednego sezonu zaliczyć można także jej mobilność, czyli możliwość przenoszenia się zarodników sprawcy na bardzo duże odległości od źródła infekcji (nawet do 80 km). Kolejnym czynnikiem wpływającym na znaczenie tej choroby są źródła materiału infekcyjnego, do których zaliczyć można porażone bulwy (w niektórych krajach są one uważane za najgroźniejsze źródło materiału infekcyjnego), oospory (zarodniki przetrwalnikowe), sterty odpadowe oraz sąsiednie niechronione plantacje i samosiewy, czyli rośliny rozwijające się z bulw, które pozostały po zbiorze w glebie, i które przezimowały. Postępująca mechanizacja zbioru ziemniaków ma oprócz ułatwienia pracy także negatywny aspekt, który polega na pozostawianiu na polu bulw, które przeleciały przez przerwy na taśmociągach, i które mogą przezimować w glebie na skutek coraz częściej występujących łagodnych zim.
Warunki dla zarazy
Możliwość pojawienia się materiału infekcyjnego pochodzącego z różnych źródeł oraz wystąpienie korzystnych warunków do rozwoju choroby sprawia, że ochrona plantacji przed zarazą ziemniaka jest złożona i wymaga wykorzystania wszystkich dostępnych metod. Dodatkowym elementem zwiększającym ryzyko rozwoju choroby jest wystąpienie korzystnych do jej rozwoju warunków. Zarodnikowanie sprawcy odbywa się w warunkach podwyższonej wilgotności oraz temperaturach od 3 do 27°C dla tzw. nowej populacji w porównaniu z populacją sprzed pojawienia się typu kojarzeniowego A2, dla której zakres ten wahał się w granicach od 8 do 23°C. W niższych temperaturach (optymalnie między 10 a 15°C) następuje uwalnianie zoospor (10 do 12 z jednej zarodni), które są bardzo ruchliwe i mogą się swobodnie przemieszczać w warstwie wodnej zwiększając obszar infekcji. Po wniknięciu do liścia lub łodygi następuje tzw. okres utajonego rozwoju choroby (w sprzyjających warunkach może trwać około 2 dni), po którym wytwarzane są sporangiofory, na których powstają zarodnie, których liczba jest różnie określana na 300 000 dookoła jednej zmiany nekrotycznej lub na 20 000 na cm2 grzybni dziennie.
Ważna profilaktyka
Duża agresywność sprawcy i wysoka zdolność do infekowania roślin (każdy zarodnik pływkowy może dokonać infekcji) sprawia, że w technologii ochrony plantacji trzeba uwzględnić oprócz właściwości sprawcy choroby także fazy rozwoju roślin. Cykl rozwoju roślin można podzielić na kilka etapów i do tego dostosować program ochrony. Pierwszy etap obejmuje rozwój roślin od momentu wysadzenia bulw do końca fazy szybkiego wzrostu. Zadaniem ochrony na tym etapie będzie więc niedopuszczenie do infekcji roślin oraz eliminacja źródeł materiału infekcyjnego.
Jednym z ważniejszych momentów skutecznego zapobiegania na tym etapie ochrony jest termin rozpoczynania zabiegów. Duże znaczenie mają zabiegi profilaktyczne, których zadaniem jest niedopuszczenie do infekcji oraz eliminacja materiału infekcyjnego. Dotychczas zalecenia wykonywania zabiegów profilaktycznych, a więc tym samym rozpoczynanie ochrony chemicznej przeciwko zarazie ziemniaka, jako korzystny termin wskazywały zwieranie się w rzędach, kiedy zaczynał powstawać specyficzny mikroklimat sprzyjający infekowaniu roślin i dalszemu rozwojowi choroby. Obecnie, kiedy stwierdzono, że nowe populacje zarazy mogą być aktywne w temperaturach poniżej 10°C, termin rozpoczęcia zabiegów może być wcześniejszy. Dodatkowe ryzyko może także stanowić obecność na plantacji porażonych bulw oraz oospor, form przetrwalnikowych sprawcy, które mogą przetrwać w glebie kilka sezonów nie tracąc swojej agresywności. Dlatego zadaniem ochrony na tym etapie rozwoju roślin jest niedopuszczenie do ich infekowania oraz eliminacja materiału infekcyjnego.
Wykonanie pierwszych zabiegów w momencie, kiedy rośliny są jeszcze małe pozwoli na pełne ich pokrycie cieczą roboczą i wykorzystanie w pierwszym rzędzie fungicydów o działaniu powierzchniowym, np. cyjazofamid, amisulbrom, które nie mają możliwości przemieszczania się na i w roślinie. Należy jednak pamiętać, że odstępy pomiędzy zabiegami nie powinny przekraczać 7 dni ze względu na tempo rozwoju roślin. Jeśli jednak warunki pogodowe na plantacji będą sprzyjały rozwojowi choroby lub podejrzewa się, że w wysadzonym materiale znajdowały się porażone bulwy, albo co gorsze istnieje możliwość występowania oospor to do zabiegów profilaktycznych wskazane jest wykorzystanie fungicydów o szerszym zakresie działania, tzn. mających właściwości przemieszczania się na i w roślinie oraz hamujących wytwarzanie i kiełkowanie zarodników, np. propamokarb-HCl lub oksatiapiprolina. Zastosowanie tych substancji czynnych w mieszaninie z innymi fungicydami zwiększy dodatkowo zakres ich działania oraz skuteczność. Oksatiapiprolina to najnowsza z substancji czynnych zarejestrowana do zwalczania zarazy w uprawach ziemniaka. Substancja ta charakteryzuje się szerokim zakresem działania na sprawcę choroby (tabela) oraz pełnym zakresem ochrony wszystkich części roślin ziemniaka. Dodatkową zaletą jest połączenie tej substancji z innymi, które dodatkowo podnoszą skuteczność fungicydu. Najnowszą mieszaniną będzie połączenie z amisulbromem co sprawia, że według ocen Euroblight fungicyd ten otrzymał najwyższe notowania jeśli chodzi o skuteczność ochrony bulw i liści. Dodatkową zaletą tego środka jest doskonała odporność na zmywanie przez deszcz, który występując krótko po zabiegu jest często przyczyną spadku skuteczności przez jego rozmycie.
Ochrona plantacji w pierwszym etapie rozwoju roślin ma bardzo duże znaczenie dla prowadzenia ochrony na dalszych etapach rozwoju roślin. Niedopuszczenie do infekcji roślin i eliminacja źródeł materiału infekcyjnego pozwoli na pełny rozwój części nadziemnej roślin i stworzy korzystne warunki do zawiązywania bulw i ich dalszego rozwoju. Dlatego warto ochronę przeciwko zarazie rozpoczynać od zabiegów profilaktycznych i kontynuować ją przez cały sezon wegetacyjny właściwie dobierając substancje czynne z uwzględnieniem ich mobilności, zakresu ochrony roślin (liście, łodygi bulwy) oraz sposobu działania na sprawcę choroby.
Cały artykuł przeczytacie w majowym wydaniu czasopisma “Warzywa” 5/2023.
Autor: dr inż. Jerzy Osowski
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB w Radzikowie, oddział w Boninie
Ochrona ziemniaka – aktualna lista środków ochrony znajdziesz w PROGRAMIE OCHRONY ZIEMNIAKA. Zakupu dokonasz tutaj: www.plantpress.pl
