Chemiczne odkażanie gleby, które silnie oddziałuje na mikroflorę gleby, w tym tą pożyteczną i w wielu przypadkach jest jedyną i ostateczną formą walki z zagrożeniami ze strony patogenów odglebowych. Odkaziłeś glebę i co dalej? Jakie zabiegi są teraz wskazane, by przywrócić glebę do “życia”?
Głównymi objawami występowania na roślinach chorób pochodzenia odglebowego jest ich więdnięcie. Zjawisko to może być następstwem uszkodzeń przez patogeny: systemu korzeniowego, podstawy łodyg roślin lub ograniczeniem możliwości transportu wody przez uszkodzone wiązki przewodzące. Zjawisko to jest powszechne i głównie dotyka regiony warzywnicze, gdzie uprawiane są np.: papryka, pomidory czy ogórki pod osłonami. Zmęczenie gleby i nagromadzenie w niej sprawców chorób odglebowych nie jest też obce w innych uprawach np. truskawce czy uprawach sadowniczych. Wspólną cechą chorób powodowanych przez patogeny odglebowe jest to, że skuteczne ich zwalczanie w okresie wegetacji roślin, gdy pojawiają się objawy chorób, przy użyciu fungicydów praktycznie nie jest możliwe. Sprawdza się tu stara maksyma – „łatwiej zapobiegać niż leczyć”.
Bardzo ważna profilaktyka!
Profilaktyka chorób odglebowych powinna obejmować szereg działań, należą do nich:
👉 zachowanie zasady higieny w obiekcie – odkażanie tuneli i szklarni po zakończonym cyklu produkcji, odkażanie narzędzi, wielodoniczek, maszyn;
👉 dokładne, niezwłoczne usuwanie i niszczenie resztek roślin, rośliny należy usuwać, z możliwie dużą liczbą korzeni (nie wolno składować resztek roślin w pobliżu tuneli);
👉 produkowanie rozsady z nasion wolnych od sprawców chorób odkażanych i zaprawionych przed siewem, w świeżym podłożu;
👉 przygotowywanie rozsady z możliwie dużą bryła ziemi, sadzić należy rozsadę krępą, dobrze zahartowaną;
👉 stosowanie zarejestrowanych środków ochrony roślin zgodnie z programem ochrony danej rośliny i etykietą preparatu;
👉 prowadzenie zbilansowanego nawożenia mineralnego, a głównie kompensowanie wysokich dawek azotu odpowiednimi dawkami potasu i fosforu;
👉 regularna kontrola odczynu gleby i ewentualne wapnowanie;
👉 dbanie o odpowiedni poziom wapnia w glebie;
👉 kontrolowanie poziomu mikroelementów szczególnie manganu, którego naturalna zawartość w glebach lekkich i zakwaszonych jest duża;
👉 niszczenie chwastów;
👉 dokładne usuwanie, w trakcie wegetacji, roślin z objawami choroby;
👉 wprowadzanie do uprawy przedplonów;
👉 przeprowadzanie okresowej dezynfekcji gleby przy użyciu zarejestrowanych fumigantów, w trakcie odkażania powinniśmy ściśle trzymać się zapisów etykiet poszczególnych produktów, koniecznie należy spełnić zalecenia dotyczące wilgotności odkażonej gleby, zawartości substancji organicznej i temperatury gleby, po zabiegach odkażania konieczne jest wprowadzenie do gleby już z rozsadą korzystnych mikroorganizmów, przyspieszających odbudowę prawidłowej flory glebowej.
Chemiczne odkażanie gleby i podłoży
Jeśli stosowane dotychczas metody ograniczania występowania chorób odglebowych, w tym profilaktyka, zawiodły i w danej lokalizacji produkcja staje się z powodu masowego ich występowania praktycznie niemożliwa, musimy zdecydować się na radykalne rozwiązanie, jakim jest chemiczne odkażanie gleby.
Do tego celu można wykorzystać dezynfektant bazujący na substancji czynnej dazomet zawarty w preparacie Basamid 97 GR. Produkt występuje w formie granulatu, który wysiewa się przed założeniem plantacji. Basamid należy aplikować na wilgotną glebę ok. pięć tygodni przed sadzeniem roślin, wtedy skutecznie niszczy patogeniczne grzyby powodujące choroby korzeni, jak również nicienie, szkodniki glebowe oraz nasiona chwastów. Pod wpływem wilgoci środek rozkłada się, wydzielając produkty gazowe cięższe od powietrza, takie jak izotiocyjanian metylu, który penetruje glebę niszcząc zagrożenia.
Odkażanie gleby najlepiej wykonać maszyną przeznaczoną do tego celu, która równomiernie rozsiewa preparat, jednocześnie mieszając go z glebą na głębokość ok. 20 cm, następnie ziemię należy przykryć folią, co podnosi temperaturę i skuteczność zabiegu. W regionach intensywnej produkcji ogrodniczej można skorzystać z profesjonalnej usługi odkażania maszyną.
Chemiczne odkażanie gleby Basamidem można wykonać zarówno wiosną, jak i latem/jesienią, pamiętając zawsze o czasie, który musi upłynąć od aplikacji do sadzenia roślin oraz temperaturze w czasie zabiegu i po nim – optymalnie powyżej 15°C. Po pięciu tygodniach pobieramy glebę z odkażonego areału i wykonujemy test rzeżuchowy, który potwierdza nam możliwość przystąpienia do sadzenia roślin.
W praktyce rozwiązanie może być stosowane na wiele uprawianych gatunków w naszym kraju, przede wszystkim w gospodarstwach, które mają trudności w utrzymaniu odpowiedniego zmianowania. Skuteczność potwierdzona badaniami, jak również praktycznymi opiniami plantatorów dotyczy m.in. papryki, pomidora oraz czosnku.
Żywa gleba
Środowisko, jakie tworzy gleba, sprzyja występowaniu mnogości organizmów żywych zarówno tych pożytecznych, jak i niestety tych szkodliwych – powodujących choroby. Środowisko glebowe jest na tyle wewnętrznie zróżnicowane, że sprzyja także występowaniu organizmów o ogromnej różnorodności metabolicznej. W glebie możemy spotkać: bakterie, promieniowce, grzyby, porosty, glony, pierwotniaki, nicienie, roztocza, skoczogonki, wazonkowce, dżdżownice, stawonogi, zwierzęta wyższe i rośliny wyższe. Organizmy glebowe zaangażowane są w wiele procesów: rozkład substancji organicznej, mineralizację próchnicy, uruchamianie: fosforu, potasu, utlenianie siarki, żelaza, uwstecznianie składników pokarmowych, wiązanie azotu atmosferycznego, nitryfikację, denitryfikację. Faza żywa, mimo że może stanowić tylko 1% objętości gleby, jest elementem łączącym trzy pozostałe fazy (stałą, płynną i gazową) w jeden dynamiczny układ, jakim jest gleba. W glebach uprawnych w biomasie mikroorganizmów przeważają grzyby i bakterie (odpowiednio 50% i 40% biomasy). Pozostałe organizmy glebowe stanowią margines biomasy. Gleba dzięki swojej budowie pozwala na zachodzenie w niej ogromnej liczby procesów biochemicznych. Można zauważyć wyraźną współzależność pomiędzy glebą, rosnącymi w niej roślinami a mikroorganizmami glebowymi. Udział mikroorganizmów w tym „układzie” jest bardzo istotny, to mikroorganizmy w dużej mierze odpowiadają za produktywność gleby. Stanowią one bardzo istotny element utrzymujący jej równowagę biologiczna. Rozwój mikroorganizmów i ich rozmieszczenie w glebie nie jest ciągłe w czasie i przestrzeni oraz zależy od wielu czynników, jakie oferuje im gleba, a pośrednio my, stąd dość duże różnice w aktywności mikrobiologicznej różnych środowisk glebowych. Zwykle ekosystemy nieużytkowane rolniczo charakteryzują się większą bioróżnorodnością, niestety nasza działalność rolnicza, w tym chemiczne odkażanie gleby, silnie ogranicza tę właśnie właściwość gleby. W naszych warunkach klimatycznych biomasa mikroorganizmów w warstwie ornej na powierzchni jednego hektara może wynosić od kilkuset kilogramów do kilku ton – tak kilku ton, żywych pracujących dla nas mikrobów. Niezależnie od zmieniających się czynników zewnętrznych, w glebach występują mikroorganizmy zwane mikroflorą autochtoniczną. Jest to „standardowa” dla danej gleby pula mikroorganizmów. Są to głównie mikroorganizmy rozkładające martwą materię organiczną, która trafia do gleby, chemolitotrofy utleniające związki mineralne oraz mikroorganizmy zdolne do fotosyntezy. W glebie, gdy pojawią się sprzyjające warunki, także okresowo mogą pojawić się różne inne mikroorganizmy, są to mikroorganizmy zymogenne. Ich rozwojowi sprzyja wprowadzenie do gleby dużej masy świeżej substancji organicznej pod postacią resztek pożniwnych czy nawozów organicznych, np. obornika. Ich aktywność trwa do momentu zmineralizowania wprowadzonej biomasy. Trzecią grupę mikroorganizmów glebowych stanowią organizmy allochtoniczne, które do gleby trafiają z innych, obcych środowisk, czas ich bytowania w glebie jest ograniczony. Chemiczne odkażanie gleby i podłoży dość radykalnie ingeruje w mikroflorę glebową zarówno w tę szkodliwą, czyli patogeny, jak i tę pożyteczną, czyli cały szereg mikroorganizmów współpracujących z roślinami lub współżyjących z roślinami na zasadzie symbiozy. Odkażona chemicznie gleba przypomina trochę mikrobiologiczną pustynię, jest w niej wiele wolnych, niezasiedlonych nisz, obserwuje się także powolny przebieg podstawowych procesów biochemicznych. Dodatkowo taka gleba nie stawia oporu przypadkowo wniesionym do niej sprawcom chorób. Może to skutkować powolną, aczkolwiek stałą odbudową populacji mikroorganizmów chorobotwórczych. W związku z tym po zabiegu chemicznego odkażania wskazane jest uzupełnienie w glebie poziomu pożytecznych mikroorganizmów, które, jak wspomniano, zajmując wolne nisze, ograniczają możliwość rozwoju patogenów, wspierają wzrost i rozwój roślin.
Kolejny krok po odkażaniu chemicznym gleby
Najwygodniej jest uzupełnić pożądaną mikroflorę glebową biopreparatami zawierającymi w swoim składzie konsorcja mikroorganizmów, m.in. Bakterie Ryzosferowe Promujące Wzrost Roślin (PGPR) oraz PGPF, czyli grzyby ryzosferowe promujące wzrost roślin oraz grzyby mikoryzowe. Bakterie ryzosferowe promujące wzrost roślin kolonizują glebę dzięki zdolnościom adaptacji do różnych warunków środowiska, szybkiego tempa wzrostu oraz metabolizowania wielu różnych substratów. Mikroorganizmy te mogą bezpośrednio i pośrednio wpływać na wzrost, rozwój oraz plonowanie roślin uprawnych. Mogą one zasiedlać ryzosferę, żyć i występować na powierzchni systemu korzeniowego (występować w ryzoplanie) oraz ewentualnie występować wewnątrz systemu korzeniowego, jako endofity. Najliczniejsi przedstawiciele PGPR należą do rodzaju: Bacillus, Pseudomonas czy Azospirillum. Mikroorganizmy te mogą pozytywnie wpływać na rośliny, głównie poprzez bezpośrednie i/lub pośrednie stymulowanie ich wzrostu. Oddziaływanie bezpośrednie może polegać m.in. na ułatwianiu pobierania przez rośliny kluczowych składników pokarmowych, syntezie hormonów roślinnych, a także obniżaniu poziomu etylenu w roślinach. Możliwość produkowania auksyn przez PGPR jest szeroko rozpowszechniona. Bakterie PGPR, podobnie jak rośliny, syntetyzują IAA (kwas indolilo-3-octowy należący do auksyn). Wzrost korzeni może być wspomagany przez IAA, który jest wydzielany przez bakterie, niski poziom bakteryjnego kwasu indolilo-3-octowego stymuluje wydłużanie korzeni, zaś wysoki wpływa na formowanie korzeni bocznych i przybyszowych. IAA stymuluje także aktywność deaminazy ACC, której obecność jest korzystna dla roślin z uwagi na warunki stresowe w środowisku i wytwarzany w odpowiedzi na nie etylen. Niektóre PGPR mają gen acdS kodujący deaminazę ACC, która rozkłada etylen do amoniaku i α-ketomaślanu, do bakterii tych należą: Achromobacter, Azospirillum, Enterobacter, Pseudomonas, Bacillus oraz Rhizobium, oprócz tego, że deaminaza skutecznie obniża poziom etylenu, to powstający w wyniku hydrolizy amoniak jest źródłem azotu. Mikroorganizmy ryzosferowe znajdują obecnie zastosowanie w praktyce rolniczej. Mogą być stosowane samodzielnie lub wchodzą w skład, jako jeden z elementów, skomercjalizowanych konsorcjów mikroorganizmów. Przykładem produktu zawierające bakterie ryzosferowe jest BACTIM STARTER – biopreparat przeznaczony do zaprawiania nasion warzyw i roślin ozdobnych. W ryzosferze i na powierzchni systemu korzeniowego, mogą także żyć liczne rodzaje i gatunki grzybów. Najważniejszymi z punktu widzenia praktycznego są grzyby należące do rodzaju Trichoderma. Grzyby te mogą stymulować wzrost roślin oraz indukować odporności w roślinach. Występowanie tych grzybów w pobliżu korzeni indukuje ich wzrost na długość, następuje zwiększenie liczby korzeni bocznych, zwiększenie liczby włośników, zwiększenie dostępności i pobierania składników pokarmowych oraz wzrost odporności roślin na stresy abiotyczne. Przykładem rozwiązania zawierającego konsorcjum grzybów z rodzaju Trichoderma i bakterii ryzosferowych jest biopreparat BACTIM FERTIMAX, produkt przeznaczony do podlewania i fertygacji głównie warzyw uprawianych pod osłonami. Powszechne zastosowanie w mikrobiologicznych preparatach o działaniu biostymulującym mają grzyby mikoryzowe. Większość roślin współżyje z grzybami, tylko nieliczne rodziny botaniczne nie wykorzystują mikoryzy, należą do nich między innymi rośliny z krzyżowych, rdestowatych, goździkowatych, komosowatych. Grzyby mikoryzowe praktycznie nie mogą rozwijać się poza systemem korzeniowym roślin. Najpowszechniejsza w przyrodzie jest endomikoryza, gdzie partnerem grzybowym rośliny są grzyby należące do Glomeromycota. Grzyby mikoryzowe mają bardzo pozytywny wpływ na wzrost i plonowanie roślin, poprawiają ich zaopatrzenie w wodę, wpływają na efektywność pobierania z gleby wielu składników pokarmowych, głównie fosforu, ale także azotu oraz mikroelementów. Grzyby te także ograniczają możliwości porażenia korzeni roślin przez patogeny odglebowe. Rośliny z mikoryzą mają większą odporność na stresy abiotyczne, mikoryza wpływa na zwiększenie poziomu fotosyntezy. Grzyby mikoryzowe wpływają także na właściwości fizyczne gleby. Produkują bardzo specyficzne białka zwane glomalinami. Glomaliny stanowią bardzo trwałe lepiszcze dla gruzełek glebowych, uodparniające gruzełki na rozpad, a glebę na erozję powietrzna i wodną. Chronią one także składniki pokarmowe przed wymywaniem i zwiększają penetrację wody w glebie. Niestety jest grupa czynników ograniczających rozwój mikoryzy, należą do nich: wysoki poziom żyzności gleby, wysoka wilgotność gleby, duża zawartość fosforu, intensywna uprawa mechaniczna, monokultury uprawowe, wadliwe płodozmiany, duży udział roślin niemikoryzujących w płodozmianie – zjawisko to obserwujemy np.: w tradycyjnych regionach uprawy warzyw kapustowatych. Po wprowadzeniu do gleby grzybów mikoryzowych obserwowano wiele korzystnych efektów: ograniczenie skutków zmęczenia gleby, wzrost plonowania, wzrost wielkości owoców, zwiększenie zawartości składników pokarmowych w liściach, większą dynamikę początkowego wzrostu rozsady po posadzeniu, wzrost powierzchni liści, wzrost masy i zasięgu systemu korzeniowego, wzrost aktywności niektórych enzymów, spadek nasilenia niektórych chorób. Przykładami biopreparatów zawierających duże ilości grzybów mikoryzowych są BACTIM RADINET, przeznaczony do mikoryzacji systemu korzeniowego rozsad oraz BACTIM VIGOR przeznaczony do aplikacji doglebowych głównie przed siewem, sadzeniem roślin, także w warunkach chemicznego odkażania gleby i podłoży. Obecnie obserwuje się bum technologiczny związany z różnymi możliwościami aplikacji biopreparatów. Firmy produkujące tego typu rozwiązania doskonalą formulacje oraz metody ich aplikacji. Dzięki temu biopreparaty stają się coraz łatwiejsze do stosowania, a efekty ich działania coraz bardzie stabilne.
Zastosowanie biopreparatów powinno być dostosowane do specyfiki uprawy danej grupy roślin. W przypadku chemicznego odkażania gleby racjonalne wydaje się następujące podejście do aplikacji biopreparatów:
👉 jako pierwszy zabieg, podlanie rozsady lub zaprawianie nasion roślin uprawianych z siewu – zaszczepienie systemu korzeniowego już na etapie siewek, tu polecamy głównie konsorcja oparte na mikoryzie;
👉 jako drugi zabieg – aplikacja biopreparatów przed sadzeniem roślin lub zaraz po posadzenie (podlewanie/fertygacja), tu także polecamy głównie konsorcja oparte na mikoryzie;
👉 jako kolejne zabiegi – aplikacja biopreparatów przez podlewanie/fertygację w trakcie wzrostu roślin, tu polecamy głównie konsorcja oparte na grzybach z rodzaju Trichoderma.
Jak wynika z doświadczeń i praktyki uzupełnienie mikroflory pożytecznej w glebie ewidentnie wspomaga proces odkażania, przedłuża efektywność zabiegu i wpływa pozytywnie na wzrost i plonowanie roślin.
AUTORZY:
Arkadiusz Sławiński, UPL
Marcin Oleszczak, AGRISE Sp. z o.o. – Grupa Kapitałowa INTERMAG
