Cebula zwyczajna jest dość odporna na niskie temperatury, dlatego może być uprawiana z dymki sadzonej jesienią. W porównaniu z uprawą cebuli zimującej z siewu dymkę sadzi się ok. 1,5 miesiąca później, tzn. pomiędzy 15 a 25 października, tak, by przed nadejściem mrozów dobrze się ukorzeniła, ale nie wytworzyła szczypioru. Wprawdzie cebula z dymki jest mniej wrażliwa na zachwaszczenie niż uprawiania z siewu, ale trudno sobie wyobrazić jej uprawę bez likwidacji konkurujących z nią chwastów.
Chwasty pojawiają się w kilku rzutach i mogą szybko zdominować plantację. W cebuli
uprawianej z dymki sadzonej jesienią są inne problemy z chwastami niż w cebuli sadzonej wiosną i dlatego sposób ochrony przed nimi nieco się różni. Późną jesienią
– po sadzeniu, gdy nie ma szczypioru, chwasty nie stanowią większego zagrożenia, pod warunkiem, że nie przezimują.
Ocieplenie sprzyja zachwaszczeniu
Gdy jest bardzo długa i ciepła jesień zanim nadejdą mrozy mogą wzejść zimujące i ozime gatunki (np. chaber bławatek, fiołek polny, tasznik pospolity, tobołki polne, jasnota różowa i purpurowa, gwiazdnica pospolita, maruna bezwonna, rumianek pospolity, rumian polny, przytulia czepna, starzec zwyczajny, przetacznik perski). Wschody tych gatunków mogą pojawiać się wiosną, przy czym zwykle część chwastów wschodzących późną jesienią może wymarznąć. Jednak w niektórych latach obniżona
temperatura jesienią po sadzeniu dymki i późniejsze ocieplenie może doprowadzić
do kiełkowania chwastów na przełomie listopada i grudnia. Gdy nie ma śniegu ich wschody można zaobserwować przez cały grudzień i dwie pierwsze dekady stycznia. Ocieplenie klimatu powoduje, że zdarza się to coraz częściej. Jeśli wiosną chwasty
pozostałe po zimie nie zostaną zlikwidowane, to zaczną szybko konkurować z cebulą. Wiosną mogą pojawiać się chwasty wymagające wyższej temperatury do kiełkowania, m.in. żółtlica drobnokwiatowa i szarłat szorstki. W cebuli z dymki na zbiór z zielonym szczypiorem podstawą ochrony przed chwastami powinny być zabiegi mechaniczne. Stąd dobrze jest sadzić dymkę w rozstawie rzędów dostosowanej do posiadanych narzędzi do uprawek międzyrzędowych. Jesienią przed ukazaniem się szczypioru i wyraźnie widocznych rzędów trudno zniszczyć chwasty zabiegami mechanicznymi. Mechaniczne zwalczanie chwastów rozpoczyna się zwykle wiosną. Po nawożeniu pogłównym azotem, warto wzruszyć powierzchnię roli np. za pomocą pielnika z nożami kątowymi lub gęsiostopkami – najlepiej w połączeniu z międzyrzędowymi wałkami strunowymi, lub innym narzędziem. Gdy po pierwszej uprawce międzyrzędowej chwastów nie ma lub zachwaszczenie jest niewielkie lepiej unikać powtarzania uprawek, gdyż prowadzi to do wzrostu wtórnego zachwaszczenia. Jeżeli po zabiegach herbicydowych wykonanych jesienią chwastów po zimie nie ma i powierzchnia roli nie jest zaskorupiała, lepiej jej nie wzruszać, aby nie wyciągać nasion chwastów na powierzchnię i nie pobudzać ich do kiełkowania oraz nie przesuszać gleby. Uprawki międzyrzędowe należy wykonywać możliwie jak najpłycej. Głębsze spulchnianie, szczególnie w środku międzyrzędzi, może być konieczne po okresowym zalaniu wodą, zwłaszcza na cięższych i zlewnych glebach.
Zalecane herbicydy
Do uprawy cebuli z dymki należy wybierać stanowiska po przedplonach dobrze odchwaszczanych, ale trzeba uwzględnić następcze działania herbicydów. Dotyczy to szczególnie cebuli z dymki i z siewu w letnio-jesiennych terminach. Niektóre środki działają w glebie bardzo długo i mogą negatywnie wpływać na wzrost cebuli. Informacje na ten temat podane są w etykietach herbicydów, a także w „Programie Ochrony Roślin Warzywnych” i w artykule o cebuli ozimej z siewu (Warzywa 8/2020). Asortyment
herbicydów, z których można korzystać do odchwaszczania cebuli uprawianej z dymki sadzonej jesienią jest mniejszy niż dla cebuli z siewu. Ponadto obecnie zalecane herbicydy nie zawsze zapewniają skuteczną likwidację chwastów w każdych warunkach. Dlatego pod jej uprawę trzeba wybierać stanowisko o małym zachwaszczeniu gatunkami jednorocznymi i wieloletnimi, zwłaszcza wolne od perzu, powoju, ostrożenia i mlecza polnego, bylicy pospolitej, mięty polnej, rdestu ziemnowodnego, rzepichy leśnej. Warto lokalizować plantację po roślinach jak najwcześniej schodzących z pola, aby był czas na ograniczenie zachwaszczenia przed sadzeniem zabiegami agrotechnicznymi i chemicznymi, np. używając po zbiorze przedplonów herbicydów, których składnikiem czynnym jest glifosat. Do tego celu jest zarejestrowanych w Polsce wiele środków pod różnymi nazwami, ale działających podobnie (Agosar 360 SL, Klinik 360 SL, Roundup 360 Plus, Kosmik 360 SL i inne). W celu poprawienia skuteczności i obniżenia dawki można dodawać do niektórych z nich adiuwanty SL (1–2 l/ha) lub inne przeznaczone do stosowania z glifosatami (np. Efectan 650 SL, Mediator Max, siarczan amonowy). Gdy glifosat jest stosowany w dawkach zwalczających chwasty wieloletnie uprawę roli można rozpocząć, gdy na chwastach pojawią się pierwsze objawy zamierania, najlepiej nie wcześniej niż po 7–10 dniach od jego wykonania. Dymkę można sadzić w zamierające chwasty. W zaleceniach przyjętych w innych krajach możliwe jest wcześniejsze sadzenie, nawet po 2 dniach od zabiegu, a także użycie glifosatów po sadzeniu i po wschodach chwastów zanim szczypior ukaże się nad powierzchnią gleby. Niezależnie od zastosowanej dawki w sezonie wegetacyjnym dopuszczalny jest tylko jeden zabieg. W czasie suszy, na kilka dni przed zabiegiem, wskazane jest nawadnianie pobudzające chwasty do wschodów i przyspieszające ich wzrost. Wprawdzie glifosat działa na chwasty głównie przez liście, ale po nawadnianiu skuteczność zwalczania perzu i innych chwastów jest lepsza. Należy unikać sadzenia cebuli na stanowiskach silnie zachwaszczonych skrzypem polnym, który często jest spotykany na polach podtopionych. Takie warunki sprzyjają niszczeniu przez glifosat większości chwastów rocznych i wieloletnich, z wyjątkiem skrzypu. W tej sytuacji może się on pojawić masowo z powodu braku konkurencji innych chwastów. Niestety skrzypu nie da się skutecznie zniszczyć w cebuli obecnie zalecanymi herbicydami. W przedplonach cebuli trzeba zwracać uwagę na zwalczanie tobołków polnych, które niekiedy masowo występują i po wschodach późną jesienią dobrze zimują. Należy unikać sadzenia cebuli na stanowiskach po rzepaku. Samosiewy rzepaku i tobołki trudno zniszczyć herbicydami, które mogą być u nas wykorzystywane jesienią. Wprawdzie tobołki są zaliczane do gatunków średnio wrażliwych i wrażliwych na zalecane w cebuli środki, których substancją czynną jest pendimetalina (np. Activus 400 SC, Stomp Aqua 455 CS), to gdy wystąpią w dużym nasileniu ich działanie może nie wystarczyć.
Zabiegi odchwaszczające jesienią
Zgodnie z obowiązującą u nas rejestracją herbicydów nie wyróżnia się odrębnych zaleceń dla cebuli sadzonej jesienią i nie ma wyróżnionego asortymentu środków dopuszczonych do aplikacji zależnie od terminu sadzania. Stąd z formalnego punktu
widzenia herbicydy można stosować jednakowo, niezależnie od terminu sadzenia dymki. Jednak różnice w zachwaszczeniu, zależne od terminu sadzenia, i uwarunkowania pogodowe decydują o wyborze odpowiedniego herbicydu. Najlepiej w jesiennym terminie sadzenia stosować herbicydy o długim okresie działania, utrzymującym się aż do wiosny i działające na chwasty kiełkujące nawet w niskich temperaturach. Tak działa pendimetalina.
Do 5 dni po sadzeniu, do początku wytwarzania korzeni przez dymkę, podczas kiełkowania i wschodów chwastów można stosować pendimetalinę w formie środków: Stomp Aqua 455 CS i Zapora Liquid 455 CS (3,5 l/ ha), Activus 400 SC i Pendigan Strong 400 SC (3–4 l/ha); oraz Pendigan 330 EC i Stomp 330 EC, Jet-Pendy 330 EC i Yellow Hammer 330 EC (4–5 l/ha). Na stanowiskach w dobrej kulturze, o małym spodziewanym poziomie zachwaszczenia i gdy po zbiorze przedplonów użyto glifosat, zalecane w etykietach dawki można obniżyć, np. Stomp Aqua 455 CS do 2,5–3 l/ha. Lepiej unikać opryskiwania na bardzo lekkich glebach piaszczystych, bo wzrost cebuli może być zahamowany. Zmniejsza ryzyko uszkodzeń i poprawia skuteczność dodatek adiuwantu: Atpolan Soil Maxx – 0,3–0,6 l/ha, najlepiej 0,5 l/ha, Grounded albo Remix – 0,2–0,4 l/ha. Zwykle w tym czasie uwilgotnienie wierzchniej warstwy gleby warunkuje dobrą skuteczność tych herbicydów. Należy unikać opryskiwania, gdy temperatura gleby i powietrza wynosi poniżej 5°C oraz powyżej 25°C. Pendimetalina działa w glebie długo (powyżej 3 miesięcy), hamuje kiełkowanie i wzrost chwastów od sadzenia do późnej jesieni, a nawet w okresie zimy. Gdy na polu nie będzie chwastów odpornych na te środki, ich działanie może się utrzymywać aż do wiosny. Ograniczane będzie bowiem zachwaszczenie gatunkami wschodzącymi późną jesienią i wczesną wiosną zanim cebula rozpocznie wegetację. Nie wcześniej niż po 7 dniach od sadzenia można zastosować prosulfokarb w formie środka Boxer 800 EC (3–4 l/ha) do zwalczania chwastów rocznych, głównie dwuliściennych przed wschodami i wcześnie po wschodach do 2–3 liści. Zmniejsza też zachwaszczenie samosiewami rzepaku.
Zabiegi odchwaszczające wiosną
Po zastosowaniu tylko samej pendimetaliny może pozostać na polu odporny na te herbicydy starzec zwyczajny, pewne ilości chwastów rumianowatych i niektórych kapustowatych,szczególnie tobołka polnego, które wiosną rozpoczną wegetację szybciej niż cebula. Wiosną może pojawić się też owies głuchy, na który pendimetalina nie działa. Wymienione pendimetaliny z wyjątkiem środków Activus 400 SC i Pendigan Strong 400 SC zalecane są też po wschodach cebuli, a więc wiosną po ruszeniu wegetacji, przy wysokości roślin cebuli 5–10 cm i gdy temperatura gleby podniesie się powyżej 5°C. Jest to szczególnie uzasadnione, jeżeli herbicydów nie stosowano jesienią. Wymienione herbicydy niszczą chwasty głównie w okresie ich kiełkowania i wschodów. Zatem nie podziałają na chwasty, które pozostały niezniszczone przez herbicydy użyte jesienią. Dlatego najlepiej je stosować po pierwszym mechanicznym wzruszeniu międzyrzędzi. Opryskiwać najlepiej na wilgotną glebę, dlatego przed zabiegiem wskazane jest nawadnianie małą dawką wody, gdy nie ma opadów deszczu. Na polach w dobrej kulturze czasem można zrezygnować z wiosennego stosowania herbicydów, szczególnie w cebuli zbieranej wcześnie z zielonym szczypiorem. Pomimo tego, że dla pendimetalin nie wyznaczono w etykietach okresu karencji dla cebuli z dymki, to lepiej unikać ich stosowania wiosną w cebuli uprawianej na wczesny zbiór pęczkowy z zielonym szczypiorem. Jeśli wiosną chwasty pozostałe po zimie nie zostaną zlikwidowane, to zaczną szybko z cebulą konkurować. W uprawie na zbiór suchych, w pełni dojrzałych cebul, zwykle wystarcza zabieg zalecanym herbicydem uzupełniony 1–2 uprawkami międzyrzędowymi, w połączeniu z ręcznym usuwaniem chwastów z rzędów. Wiosną można też zastosować Boxer 800 EC, ponieważ jest zalecany nie tylko po sadzeniu, lecz też po wschodach w fazie 1 do 4 liści cebuli, przed ukazaniem się 5. liścia. Użyty w tym terminie powinien skutecznie zwalczać m.in. przytulię czepną, jasnotę różową, przetaczniki, fiołka polnego. Nie stosować na rośliny wilgotne oraz przy pełnym słońcu i niskiej wilgotności powietrza. Herbicyd ten może powodować przemijające uszkodzenia, gdy liście cebuli mają słabiej wykształconą warstwę woskową. Nie należy go stosować z dodatkiem adiuwantów. Karencja dla tego środka wynosi aż 75 dni, dlatego nie powinien być wykorzystywany w cebuli na wczesny zbiór pęczkowy z zielonym szczypiorem. W tym terminie, w celu likwidacji chwastów po wchodach celowe byłoby użycie herbicydów metodą dawek dzielonych w sposób podobny jak jest to zalecane w cebuli z siewu. W polskich etykietach takiego sposobu w cebuli z dymki się nie zaleca, a więc nie można wykonywać takich zabiegów nawet na własną odpowiedzialność. W Niemczech i innych krajach Unii Europejskiej do zwalczania chwastów dwuliściennych można stosować w fazie 3 liści cebuli pirydat (np. Lentagran 45 WP). Dotyczy to cebuli niezależnie od sposobu uprawy. W Polsce też można z tego środka korzystać, ale tylko w cebuli z siewu.
Chwasty jednoliścienne
Po zimie może też pozostać wiechlina roczna, która wzeszła i rozkrzewiła się jesienią, albo pojawiła się bardzo wczesną wiosną. Zachwaszczenie tym gatunkiem jest ograniczane przez herbicydy, których s.cz. jest pendimetalina, zastosowane jesienią – po sadzeniu lub – wiosną po wschodach cebuli. Wczesną wiosną może wschodzić
też owies głuchy, który nie jest zwalczany przez te herbicydy i przez preparat Boxer 800 EC. Chwastnica jednostronna jest gatunkiem ciepłolubnym pojawiającym się masowo
przeważnie późną wiosną. W cebuli sadzonej jesienią chwast ten występuje zwykle późno, czasem w pobliżu terminu zbioru i stanowiąc mniejsze zagrożenie nie musi być skutecznie likwidowany. Może się jednak zdarzyć, że w latach o wilgotnej, ciepłej i wczesnej wiośnie chwastnica wystąpi wcześniej. W takiej sytuacji warto sięgnąć po jeden z zalecanych graminicydów powschodowych używanych w cebuli uprawianej z siewu. Z tym, że nie można u nas stosować tych wszystkich, w których etykietach wyraźnie zaznaczono, że są przeznaczone tylko dla takiego sposobu uprawy. W dymce mogą być użyte tylko te, gdzie cebula jest wymieniona bez określenia, którego sposobu zalecenia dotyczą. Są to: Fusilade Forte 150 EC, Privium 125 EC, Trivko i Balatella Forte 150 EC (karencja: 28 dni); Bagira 040 EC i Pantera 040 EC (karencja: 30 dni); Lampart 05 EC i Leopard Extra 05 EC (karencja: 30 dni).Wiechlinę roczną trudno zwalczyć zalecanymi graminicydami, chociaż najwyżej dopuszczalne dawki środków Lampart 05 EC i Leopard Extra 05 EC oraz Fusilade Forte 150 EC, Privium 125 EC, Trivko i Balatella Forte 150 EC stosowane z dodatkiem adiuwantów od fazy 2 liści do początku krzewienia mogą w pewnym stopniu zmniejszyć zachwaszczenie tym gatunkiem. Wszystkie zalecane graminicydy zwalczają perz w fazie 4–6 liści. Ze względu na okresy karencji nie zawsze możliwa jest ich aplikacja w cebuli na wczesny zbiór z zielonym szczypiorem. W artykule tym wskazano tylko na niektóre możliwości ochrony cebuli z dymki przed chwastami. Jednak strategię regulowania zachwaszczenia trzeba dobrać do warunków konkretnego pola.
prof. dr hab. Adam Dobrzański
Skierniewice
