W drugiej części artykułu poświęconego bezpieczeństwu podczas mycia opryskiwacza, zaprezentowane są rozwiązania i sposoby pozwalające na neutralizację zanieczyszczeń.
Bioremediacja jest naturalnym procesem neutralizacji zanieczyszczeń chemicznych w glebie i wodzie przy udziale mikroorganizmów. W środowisku sprzyjającym rozwojowi i aktywności mikroflory substancje czynne środków ochrony roślin ulegają rozkładowi i mineralizacji w wyniku metabolicznych procesów grzybów, bakterii i glonów.
Stanowisko bioremediacji
Zasadniczym elementem stanowiska bioremediacyjnego jest zapobiegający wyciekom, lecz otwarty na odparowanie wody zbiornik, wypełniony substratem glebowym z dużą zawartością materiału organicznego. Substrat taki można przygotować starannie mieszając materiały dostępne w gospodarstwie: rozdrobnioną słomę, torf i wierzchnią warstwę gleby z pola, z procentowym udziałem objętościowym składników 50:25:25.W prawidłowo skomponowanym i utrzymanym w wilgoci środowisku biodegradacja substancji wynosi aż od 95 do 99%. Mikroorganizmy odpowiedzialne za ten proces są jednak wrażliwe na wysoką koncentrację środków ochrony roślin, substancje miedziowe i siarkowe, produkty ropopochodne spłukiwane z maszyn i ciągników oraz azot zmywany z rozsiewaczy nawozów lub opryskiwaczy po użyciu płynnych nawozów, takich jak RSM lub mocznik. Jeśli stanowisko bioremediacyjne jest właściwie użytkowane i corocznie uzupełniane o nową porcję rozdrobnionej słomy, to czas eksploatacji substratu glebowego wynosi zwykle od 5 do 8 lat. Zużyty substrat po rocznym kompostowaniu zawiera śladowe ilości substancji, zwykle poniżej granicy detekcji, więc może być spożytkowany jako nawóz organiczny. W tym sensie bioremediacja jest kompleksową i zrównoważoną metodą neutralizacji środków ochrony roślin, niepozostawiającą materiałów odpadowych i śladu w środowisku naturalnym.
Stanowisko bioremediacyjne powinno być zintegrowane z miejscem czyszczenia opryskiwacza, gdzie zbierana jest zanieczyszczona woda. Jest ona następnie gromadzona w zbiorniku buforowym i sukcesywnie zużywana do zraszania powierzchni substratu. Podczas jej przesiąkania przez substrat substancje chemiczne ulegają rozkładowi, a odcieki wracają do zbiornika buforowego. Częste zraszanie substratu
intensyfikuje odparowanie wody, co jest równie ważną funkcją systemu. Jeśli podczas czyszczenia sprzętu przy użyciu myjki ciśnieniowej istnieje ryzyko spłukiwania znacznych ilości olejów i smarów, zbierana woda powinna przepływać przez studzienkę separacyjną, w której oczyszcza się z części stałych (błota) i produktów ropopochodnych. Przykładem systemu bioremediacyjnego do neutralizacji środków ochrony roślin jest stanowisko Phytobac, którego koncepcję opracowała firma Bayer. Ze względu na wielkość i rodzaj zbiornika z substratem może ono przyjmować różną formę w zależności od przeznaczenia. Substrat o miąższości warstwy co najmniej 0,5 m układany jest na drenażowej warstwie żwiru w zagłębionych w gruncie basenach, wolnostojących zbiornikach z tworzyw sztucznych lub połączonych modułowo pełnych skrzyniopaletach. Zbiornik stanowiska powinien być zadaszony, aby nie zbierać wody
opadowej.
Odmianą koncepcji Phytobac jest opracowana w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach jego kompaktowa wersja pod nazwą Vertibac. Jest to kombinacja stanowiska bioremediacyjnego i dehydratacyjnego w celu maksymalizacji efektywności rozkładu substancji i odparowania wody przy stosunkowo niewielkich gabarytach.
Zadaszona skrzyniopaleta z substratem (700 l) znajduje się nad drugą, płytszą skrzyniopaletą (400 l), która spełnia rolę zbiornika buforowego i dehydratacyjnego. Całość stanowi zwarty system przeznaczony dla gospodarstw ogrodniczych.
Dehydratacja
Inną metodą zagospodarowania płynnych pozostałości jest ich dehydratacja, czyli odparowanie wody i w ten sposób zredukowanie ich do niewielkiej ilości osadów. Stanowisko dehydratacyjne ma formę otwartego, lecz zadaszonego zbiornika, w którym gromadzona jest zanieczyszczona woda po opróżnieniu i czyszczeniu opryskiwacza. Zbiornik powinien stwarzać dobre warunki do intensywnego odparowania wody pod wpływem sił natury: promieniowania słonecznego i wiatru. Główną zaletą systemów dehydratacyjnych jest brak ograniczeń co do koncentracji i rodzaju agrochemikaliów, które mogą wchodzić w skład pozostałości. Mogą to być wszystkie rodzaje substancji czynnych, także na bazie miedzi i siarki, pozostałości azotu po nawożeniu oraz niewielkie ilości zanieczyszczeń ropopochodnych, które niekorzystnie oddziałują na mikroorganizmy w substratach systemów bioremediacyjnych. Jeśli pozostałości nie zawierają istotnych ilości olejów przed ich wprowadzeniem do systemu nie ma potrzeby stosowania studzienek do separacji produktów ropopochodnych. Na odparowaniu wody nie kończy się jednak problem zagospodarowania pozostałości, bowiem wynikiem procesu jest suchy osad lub szlam, który stanowi odpad niebezpieczny. Dlatego nie można się go pozbyć razem z odpadami komunalnymi. Zgodnie z obowiązującymi przepisami odpady niebezpieczne mogą być utylizowane jedynie przez upoważnione do tego podmioty. Aby do nich trafić należy skorzystać z pośrednictwa przedsiębiorstw uprawnionych do zbierania i transportu odpadów niebezpiecznych, w tym odpadów oznaczonych kodem 02 01 08* (odpady agrochemikaliów zawierające substancje niebezpieczne, w tym środki ochrony roślin I i II klasy toksyczności – bardzo toksyczne i toksyczne – wg katalogu odpadów z rozporządzenia MŚ – Dz.U. 2014, poz. 1923). Przedsiębiorstwa te można znaleźć odwiedzając stronę internetową BDO (https://bdo.mos. gov.pl/) i wybrać zakładkę „Przejdź do Rejestru-BDO”. W wyszukiwarce „Rejestru podmiotów” należy wprowadzić miejsce prowadzenia działalności (województwo, powiat, gmina) i kod odpadu 02 01 08*, a następnie wcisnąć „filtruj” by wyszukiwarka znalazła przedsiębiorstwa w najbliższej okolicy.
Stanowiska Heliosec i RemDry
Obecnie dostępne są w kraju dwa rodzaje stanowisk dehydratacyjnych: Heliosec i RemDry, oba oferowane przez firmę Syngenta. Heliosec to prostopadłościenny zbiornik o objętości 4 lub 6 m3, z dachem z przezroczystego tworzywa. Zbiornik wyłożony jest folią, którą po odparowaniu wody usuwa się wraz z pozostałym na niej osadem. Dostęp osób postronnych oraz zwierząt do zawartości zbiornika zabezpieczony jest siatką. W zbiorniku można zgromadzić do 2500 l płynnych pozostałości, dlatego musi być ustawiony na odpowiednio trwałym i nośnym betonowym podłożu. W warunkach umiarkowanego klimatu, w miesiącach letnich ze stanowiska Heliosec wyparowuje ok. 100 l wody w ciągu tygodnia. System Heliosec dostarczany jest z komputerowym modelem symulacyjnym, ułatwiającym racjonalne wykorzystanie stanowiska. Po wprowadzeniu do oprogramowania daty i ilości dodanej do stanowiska
cieczy, model prognozuje poziom cieczy w zbiorniku w poszczególnych tygodniach sezonu. W algorytmie prognozowania wykorzystywane są dane o lokalnym poziomie ewapotranspiracji. Zestaw RemDry oprócz zbiornika dehydratacyjnego obejmuje także
opcjonalne stanowisko do opróżniania i mycia opryskiwaczy z możliwością zbierania zanieczyszczonej wody. Jego powierzchnię zbiorczą stanowi rozkładana na ziemi membrana PCV o wytrzymałości pozwalającej na wjazd opryskiwacza. Jest ona dostępna w dwóch rozmiarach: 6 × 6 m lub 6 × 12 m. W środkowej części znajduje się zagłębienie ze studzienką zbiorczą i pompą, skąd zanieczyszczona woda odprowadzana jest do zbiornika dehydratacyjnego. Ośmiokątny zbiornik RemDry wykonany jest z blachy stalowej i przykryty transparentnym dachem. Wysoka temperatura, będąca
efektem powstającego w zbiorniku efektu szklarniowego, powoduje intensywne odparowanie wody, której para uchodzi przez otwór wentylacyjny w szczycie dachu. Zbiornik może pomieścić do 2500 l płynnych pozostałości. Ma on samonośną konstrukcję
i dlatego nie wymaga ustawienia na betonowym podłożu. Jego wnętrze wykładane jest folią do zbierania i usuwania osadu po zakończeniu sezonu.
Systemy bioremediacyjne i dehydratacyjne są dopuszczonymi prawnie, zalecanymi w ramach dobrej praktyki oraz jedynymi bezpiecznymi metodami zagospodarowania płynnych pozostałości w gospodarstwach rolniczych, gdzie ich zużycie nie jest możliwe do przeprowadzenia na polu. Instalując te systemy, zwykle zintegrowane ze stanowiskami do mycia sprzętu ochrony roślin, należy pamiętać o zachowaniu
odpowiedniej odległości, minimum 30 m, od studni oraz cieków i zbiorników wodnych. Ich właściwe wykorzystanie jest szansą na istotne ograniczenie zanieczyszczenia wód.
dr hab. Grzegorz Doruchowski
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Artykuł pochodzi z archiwalnego wydania miesięcznika
