W celu skomponowania odpowiedniej pożywki do fertygacji zawsze należy uwzględniać źródło wody stosowanej w tym celu. W zależności od jakości wody ta sama pożywka może bardzo różnić się ilością i rodzajem zastosowanych nawozów, jednak nawet przy zastosowaniu tej samej wody mamy różne możliwości dobrania nawozów – kiedyś robiliśmy to głównie w odniesieniu do ostatecznej ceny, dzisiaj wiedza ta może być bardziej przydatna w odniesieniu nie tylko do ceny, ale i do dostępności poszczególnych produktów.
Regulacja odczynu
Już na wstępie mamy kilka możliwości przygotowania odpowiedniego pH roztworu do fergytacji w zależności od jakości wykorzystywanej wody. W przypadku rodzimej produkcji najczęściej mamy do czynienia z wodą głębinową, która z reguły charakteryzuje się wysoką zawartością jonów wodorowęglanowych i wymaga odpowiedniego zakwaszania w celu ich neutralizacji i wyregulowania pH (rysunek 1).
Rysunek 1. Reakcja zobojętniania wodorowęglanów przy użyciu kwasu
Jak długo w wodzie są jony HCO3– – tak długo buforują działanie kwasów, woda ulega zakwaszeniu, dopiero gdy wodorowęglany ulegną neutralizacji. Kwas azotowy dysocjuje na jony H+ + i NO3– -, kwas fosforowy może dysocjować na jony H+ i HPO4– oraz częściowo na jony 2H+ + i PO42- – dlatego potrzeba go mniej niż kwasu azotowego. Najlepszy efekt zakwaszania daje zastosowanie kwasu siarkowego, gdyż dysocjuje on na 2H+ + oraz SO42-, podwójna ilość uwalnianego wodoru powoduje, że tego kwasu potrzeba najmniej. Przy wyborze kwasu limitem będzie graniczna wartość pierwiastków, które wprowadzamy wraz z kwasem, tak aby komponując dalej pożywkę nie mieć problemów z dobraniem pozostałych elementów.
Przykład
| Poziom HCO3- | Rodzaj kwasu | Wymagana ilość | Co wprowadza do pożywki |
| 210 mg/l | azotowy 55% | 24 litry | 40 mg N-NO3- |
| 210 mg/l | fosforowy 75% | 23 litry | 86 mg P-HPO4- |
| 210 mg/l | siarkowy 53% | 16 litrów | 45 mg S-SO42- |
Przykład wskazuje na ograniczenia w stosowaniu choćby kwasu fosforowego. Z reguły nie potrzeba w roztworze więcej niż 50 mg/l P, ponadto stosowanie wyższej ilości fosforu niż potrzeba byłoby ekonomicznie nieuzasadnione. Również warto pamiętać, że przy ilości powyżej 60 mg/l P w pożywce wyraźnie wzrasta ryzyko powstawania osadów mineralnych. Dlatego z reguły stosuje się kwas fosforowy do górnej granicy wymaganego fosforu w pożywce, a dalsze zakwaszanie stosuje się z użyciem już innego kwasu, również biorąc pod uwagę ilość wprowadzanego NO3– bądź też SO42-.
Wapń
Po dobraniu odpowiedniego rodzaju kwasu oraz jego ilość z reguły kolejnym krokiem jest wybór źródła wapnia w pożywce. Tutaj też mamy kilka możliwości wyboru, w zależności od dostępności, ceny, a także składu (tabela 1).
Tabela 1. Źródła wapnia w fertygacji
| Źródło wapnia/zawartość składnika | Ca % | N-NO3 % | N-NH4 % | Cl % |
| Saletra wapniowa płynna 1,5g/cm3 | 12,5 | 8,7 | 0 | – |
| Saletra wapniowa płatki | 19 | 14,5 | 0,7 | – |
| Saletra wapniowa granulowana | 19 | 14,4 | 1,1 | – |
| Saletra wapniowa granulowana skoncentrowana | 23,5 | 16,7 | 0,3 | – |
| Chlorek wapnia | 36 | – | – | 64 |
Chlorek wapnia jest dobrym pomysłem na podniesienie poziomu wapnia w pożywce, ale jego stosowanie jest ograniczone poprzez wysoką zawartość chloru, dlatego głównym źródłem wapnia w pożywkach jest saletra wapniowa. Tutaj jednak też możemy wybierać spośród kilku propozycji, płynna saletra wapniowa charakteryzuje się brakiem formy amonowej, pozostałe stałe formy saletry wapniowej również różnią się w pewnym stopniu stosunkiem składników, zwłaszcza azotu amonowego do azotanowego.
Zawartość azotu amonowego w pożywce ma kluczowe znacznie dla pH podłoża. W uprawach w ograniczonym podłożu udział kationów amonowych powinien być ograniczony do 5-15% azotu całkowitego w roztworze. Dopuszczalna ilość NH4+ to około 15–20 ppm N, przy wyższych ilościach pH środowiska korzeniowego może spaść zbyt nisko. Sterowanie zawartością NH4+ w pożywce pozwala na pośrednie kontrolowanie pH podłoża.
Fosfor
Standardowym źródłem fosforu jest fosforan monopotasowy, w skrócie zwany MKP (Mono Potassium Phosphate). Jednak warto również rozważyć wprowadzenie do pożywki fosforanu monoamonowego, w skrócie MAP (Mono Ammonium Phosphate) – tabela 2.
| Źródło fosforu/zawartość składnika | N-NH4 % | P-P2O5 | K2O |
| MKP KH2PO4 | 0 | 52 | 34 |
| MAP NH4H2PO4 | 12 | 61 | 0 |
Tabela 2. Źródła fosforu w fertygacji
Popularność MKP wynika z wysokiej zawartości zarówno fosforu, jak i potasu, które są wprowadzane do pożywki jednak, w zależności od uprawianego gatunku, wykorzystanie MAP jako źródła fosforu może być również ekonomicznie uzasadnione. Zwłaszcza gdy potrzebujemy, z różnych względów, podnieść zawartość azotu amonowego w pożywce, zamiast sięgać po saletrę amonową, można użyć MAP, który jednocześnie pozwoli na zredukowanie stosowanego MKP. Warto zaznaczyć, że z reguły MAP jest tańszym źródłem fosforu niż MKP, jednak jego stosowanie jest ograniczone właśnie ze względu na zwartość azotu amonowego. W ostatnich latach ekonomicznie uzasadnione było stosowanie saletry wapniowej o zerowej lub bardzo niskiej zawartości NH4+, a jako ewentualne źródło amonu wykorzystywać właśnie MAP.
W uprawach szklarniowych często stosowane są również inne źródła fosforu, takie jak fosforyn potasu i polifosforany. Z reguły nie są to duże ilości, a ich stosownie ma na celu określone cele, z reguły inne niż odżywcze. Nie zmienia to faktu, że ostatecznie one również są źródłem fosforu dla roślin, dlatego stosując te rozwiązania można, a nawet powinno się, przeliczyć ilość wprowadzonego w tych produktach fosforu (często także potasu czy innych elementów) i uwzględnić te ilości przy obliczaniu kompozycji pożywki.
Siarka i magnez
Kolejnym krokiem i pojawiającą się możliwością do zmiany w kompozycji pożywki jest uzupełnienie siarki i magnezu. Standardowo do tego celu powszechnie wykorzystuje się siarczan magnezu, natomiast to, czy wzbogacimy pożywkę o siarczan potasu, czy saletrę magnezową uzależnione jest od tego, czy potrzebujemy więcej siarki, czy magnezu w pożywce, co z kolei wynika z jakości wody, jaką dysponujemy, natomiast z ekonomicznego punktu widzenia te trzy nawozy nie powinny się znaleźć w kompozycji jednej pożywki. Proporcje te są bardziej widoczne, gdy przyjrzymy się budowie poszczególnych nawozów lub gdy liczymy w ujęciu molowym, a nie w mg/l (tabela 3).
Tabela 3. Stosunek magnezu do siarki w poszczególnych nawozach
| Nawóz | Siarka (S) | Magnez (Mg) | |
| Siarczan magnezu | 1 | 1 | Stosunek składników |
| Siarczan magnezu + siarczan potasu | 1.5 | 1 | |
| Siarczan magnezu + saletra magnezowa | 1 | 1.5 |
Obecnie możemy rozpatrywać tę sytuację również pod kątem cen i dostępności poszczególnych nawozów, albowiem połączenie, jakie oferuje nam siarczan potasu + saletra magnezowa (rysunek 2) jest równoznaczne z połączeniem siarczan magnezu + saletra potasowa (rysunek 3).
Rysunek 2. Siarczan potasu + saletra magnezowa
Rysunek 3. Siarczan magnezu + saletra potasowa
Potas
Ostatnim krokiem przy obliczaniu składu pożywek jest uzupełnienie potasu. Zazwyczaj w pierwszej kolejności stosuje się saletrę potasową, którą uzupełnia się do wymaganej wartości azotu w pożywce, następnie stosujemy siarczan potasu lub chlorek potasu. Czasem zachodzi potrzeba wprowadzenia korekty na wcześniejszych etapach kalkulacji, jeżeli nie jest możliwe odpowiednie zbilansowanie składników, jednak na tym etapie widać już wyraźnie jakie zmiany są potrzebne, aby uzyskać optymalną kompozycję.
Janusz Wysowski
Haifa Group
Artykuł pochodzi z czasopisma “Szklarnie Tunele Osłony”
