Grzyb Verticillium dahliae jest ważnym gospodarczo patogenem glebowym odpowiedzialnym za wysokie straty w uprawie papryki, oberżyny, truskawki, ziemniaka, sałaty i kalafiora. Choroby roślin powodowane przez tego grzyba są powszechne, co związane jest z szerokim zakresem roślin żywicielskich oraz częstym występowaniem tego patogena w środowisku glebowym. Istnieje kilka metod ograniczania występowania V. dahliae w uprawach warzyw, z którymi warto się zapoznać.
Infekcja roślin
Verticillium dahliae wytwarza formy przetrwalne – mikrosklerocja o wielkości 40–80 μm. Mikrosklerocja rozwijające się w tkankach obumarłych roślin, mogą przetrwać w glebie przez kilka miesięcy, a w pewnych warunkach nawet kilka lat. Przeżywalność populacji patogena w glebie zależy od wielu czynników, m.in. rodzaju gleby, wilgotności, pH i temperatury. Grzyb ten jest również zdolny do kolonizacji roślin niebędących żywicielami i tworzenia nowych mikrosklerocjów, które są źródłem infekcji dla roślin żywicielskich.
Wydzieliny uwalniane z korzeni roślin stymulują kiełkowanie mikrosklerocjów znajdujących się w glebie lub na fragmentach obumarłych roślin. Infekcja jest inicjowana w górnej części korzenia lub w miejscu zranienia. Progowa liczba mikrosklerocjów mogących wywołać werticiliozę zależy m.in. od agresywności izolatu grzyba, gatunku i odmiany rośliny uprawnej, rodzaju gleby oraz warunków w niej panujących.
Po infekcji grzyb wnika do korzeni przez miękisz kory w kierunku naczyń przewodzących. Następnie rozprzestrzenia się wewnątrz rośliny wytwarzając strzępki i zarodniki, które są transportowane do części nadziemnych. Rozwijająca się w naczyniach grzybnia oraz powstałe gumy utrudniają transport wody i soli mineralnych w wyniku zaczopowania naczyń. Termin pojawienia się pierwszych objawów choroby w postaci lekkiego więdnięcia liści, zależy od gatunku i odmiany rośliny. W późniejszym stadium choroby pojawiają się zmiany w wiązkach przewodzących. Na przekroju korzenia i łodygi przybierają one barwę od jasno- do ciemnobrązowej.
Rozwój choroby zależy głównie od temperatury otoczenia. W temperaturze poniżej 20°C grzyb rozwija się w roślinie bardzo szybko. Okresowe wysychanie gleby lub podłoża sprzyja rozwojowi choroby. Grzyb V. dahliae może również występować w kompleksie z innymi patogenami i nicieniami. Jednym z przykładów choroby kompleksowej jest współwystępowanie V. dahliae i Colletotrichum coccodes w roślinach papryki. Stwierdzono także występowanie synergistycznych reakcji pomiędzy V. dahliae i nicieniami m.in. mątwikiem korzeniowym oraz mątwikiem ziemniaczanym.
Metody agrotechniczne
Stosowanie nawożenia organicznego ma bardzo korzystny wpływ na zawartość glebowej materii organicznej, która poprawia właściwości gleby i stanowi bufor chroniący przed niekorzystnym wpływem wielu czynników stresowych, w tym stresu powodowanego przez patogeny. Zwiększona zawartość glebowej materii organicznej powoduje wzrost aktywności mikroorganizmów, a także zwiększenie supresyjnych właściwości gleby. Wykorzystanie odpadów biodegradowalnych do celów nawozowych jest ważnym elementem zalecanego obecnie systemu gospodarki w obiegu zamkniętym, w którym materiały roślinne pozostałe po produkcji powinny być ponownie wykorzystane. Ważnym procesem jest tu kompostowanie, ponieważ przekształca ono odpady organiczne, które następnie mogą być wykorzystane w rolnictwie. Komposty zawierają składniki odżywcze, zwłaszcza mikroelementy, które poprawiają żyzność gleby. Ponadto posiadają zdolność do zwiększania odporności gleby na patogeny powodujące choroby roślin uprawnych.
W trakcie badań mających na celu ograniczenie stosowania środków chemicznych stwierdzono, że wzbogacenie gleby w materiał organiczny zawierający duże ilości azotu organicznego (N>8%), np. mączka kostna, mączka rybna, ogranicza rozwój werticiliozy. Przyczyną tego zjawiska może być uwalniany podczas rozkładu HNO2, amoniak lub lotne kwasy tłuszczowe. Związki te, działając toksycznie na patogeny i zmniejszają ich liczebność.
Uprawy mieszane, międzyplony i płodozmian to ważne praktyki, które są szeroko stosowane na całym świecie w celu uniknięcia gromadzenia się inokulów patogenów doglebowych. Gdy na danym polu rok po roku uprawia się tę samą roślinę, rozwój i utrzymywanie się patogenów glebowych jest niemal pewne. Problem ten jest szczególnie poważny w przypadku uprawy papryki i bakłażanów, które są uprawiane przez wiele lat na tych samych stanowiskach. Wówczas następuje nagromadzenie się patogenów odglebowych, m.in. V. dahliae. Aby ograniczyć werticiliozę w uprawach papryki i bakłażana, należy stosować płodozmian z roślinami strączkowymi, roślinami korzeniowymi, ale nie gatunkami z rodziny psiankowatych.
Obiecujące wyniki uzyskano stosując brokuł jako roślinę pułapkową dla V. dahliae. Stwierdzono, że płodozmian z wykorzystaniem brokułów zmniejszył ryzyko wystąpienia werticiliozy w oberżynie. Patogen infekował rośliny brokuła z dużą częstotliwością (37–94%), ale jednocześnie nie powodował objawów chorobowych. Zmiany chorobowe w postaci brunatnych wiązek przewodzących widoczne były tylko w korzeniach. Nie stwierdzono tworzenia się mikrosklerocjów. W uprawie oberżyny jako rośliny następczej na tym polu zaobserwowano istotnie niższą częstotliwość występowania werticilliozy.
Odpowiednio dobrany płodozmian może być jedną z metod ograniczania liczebności patogena w glebie. Należy zaznaczyć, że metoda ta tylko w niewielkim stopniu ogranicza populację V. dahliae w glebie i może mieć praktyczne znaczenie na glebach, gdzie liczebność patogena jest niska.
Autor: Dr Beata Kowalska, Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach
Cały tekst “Nowe i sprawdzone możliwości zwalczania Verticillium dahliae” przeczytasz w czasopiśmie “Szklarnie Tunele Osłony” 2/2022 str. 33-35.