Czasowe lub trwałe więdnięcie roślin jest z jednej strony objawem łatwym do zauważenia, z drugiej strony niewiele mówi o przyczynach utraty turgoru. To, że rośliny więdną, informuje tylko o tym, że znajdują się one w stresie wodnym. Jest to objaw niespecyficzny i może mieć wiele przyczyn: abiotycznych lub biotycznych. W uprawach pod osłonami oprócz deficytu wody w glebie, jej nadmiernego zasolenia lub zbyt wysokiej temperatury, która uniemożliwia prawidłową pracę aparatów szparkowych oraz zbyt niskiej wilgotności powietrza większość przyczyn więdnięcia ma charakter biotyczny.
Fragment artykułu pt. Przyczyny więdnięcia papryki” pochodzi z archiwalnego wydania czasopisma “Szklarnie Tunele Osłony” 3/2018 str. 43-47.
Biotyczne podłoże więdnięcia roślin
Bardzo często w uprawach pod osłonami możemy mieć do czynienia ze zjawiskiem stresu wodnego będącego następstwem występowania patogenów i/lub szkodników. Rośliny mogą być porażane przez: wirusy, wiroidy, fitoplazmy, bakterie, grzyby i organizmy grzybopodobne oraz zasiedlane przez szkodniki. Patogeny zakłócają prawidłowy przebieg podstawowych procesów metabolicznych w roślinach, w tym: pobieranie i transport wody, transport asymilatów, fotosyntezę, oddychanie, gospodarkę mineralną, gospodarkę hormonalną. Prowadzi to do zaburzeń w przebiegu faz rozwojowych, pogorszenia kondycji roślin oraz strat w ilości i jakości plonu, ale również do całkowitego zamierania roślin. Diagnostyka więdnięcia papryki w uprawach pod osłonami jest trudna z uwagi na podobieństwo objawów chorobowych powodowanych przez różnych sprawców, trudności w izolacji poszczególnych patogenów z roślin i gleby oraz występowanie zwykle kompleksu patogenów. Tylko prawidłowo przeprowadzona izolacja i identyfikacja mikroorganizmów chorobotwórczych z materiału roślinnego i gleby (wykonana w wyspecjalizowanym laboratorium) może dać jednoznaczną odpowiedź na pytanie, który ze sprawców w tym konkretnym przypadku spowodował objawy więdnięcia. Ma to ogromne znaczenie przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu odpowiednich metod ograniczania występowania patogenów. Niestety choroby objawiające się więdnięciem roślin mają swoją specyfikę – w momencie zaobserwowania objawów chorobowych ich zwalczanie jest praktycznie niemożliwe. Niebagatelne znaczenie w nasileniu występowania objawów więdnięcia papryki w uprawie pod osłonami mają także inne agrofagi – głównie nicienie glebowe. Zaobserwowano korelację pomiędzy liczbą niektórych gatunków nicieni glebowych (guzaki) a częstotliwością występowania roślin z objawami więdnięcia.
Choroby systemu korzeniowego
Korkowatość korzeni oraz antraknoza to dwie najczęściej występujące choroby systemu korzeniowego papryki.
Sprawca korkowatości korzeni, występuje powszechnie w glebach, w których uprawia się rośliny podatne. Istotny, szkodliwy wzrost jego liczebności obserwuje się w warunkach częstej uprawy danej rośliny na tym samym stanowisku. Choroba nie pojawia się nagle w dużym nasileniu. Grzyb może przez wiele lat rozwijać się saprotroficznie w glebie. Pierwotnym źródłem zakażenia roślin papryki są zarodniki konidialne powstające w piknidiach na resztkach obumarłych korzeni. Sprawca choroby może przetrwać w glebie przez wiele lat w postaci mikrosklerocjów. W każdej glebie już po kilku kolejnych cyklach uprawy zakażenie gleby osiąga tak wysoki poziom, że ograniczona jest możliwość uprawy papryki bez zabiegów odkażania gleby. Skażenie gleby jest trwałe i sięga głębokości prawie 1 m w głąb profilu glebowego. Nawet po odkażaniu podłoża, mimo tego, że grzyb rozwija się w glebie wolno, już w końcu pierwszego cyklu uprawy można zauważyć uszkodzenia pojedynczych korzeni. Zakażeniu znacznie szybciej ulegają gleby o odczynie kwaśnym. Optymalna dla rozwoju choroby jest temperatura gleby na poziomie 15–18°C, jednak skutki porażenia korzeni są znacząco większe w niższych temperaturach. W wyższej temperaturze porażenie systemu korzeniowego jest mniejsze. Optymalna temperatura do rozwoju sprawcy choroby, zwykle występuje we wczesnych terminach uprawy roślin pod osłonami. Wyróżnia się dwa typy objawów chorobowych: brunatnienie i zamieranie najdrobniejszych korzeni bocznych oraz korkowacenie korzeni szkieletowych. Typowe korkowacenie korzeni szkieletowych obserwuje się w późniejszych etapach wzrostu roślin, natomiast niszczenie drobnych korzeni następuje zaraz po posadzeniu rozsady roślin do gruntu tuneli – pierwsze objawy choroby mogą pojawić się już po kilku tygodniach od zakażenia. Porażenie nawet niewielkiej części młodych korzeni na tym etapie wzrostu i rozwoju roślin może prowadzić do znacznych strat w plonie, dużo większych niż silne uszkodzenie systemu korzeniowego w późniejszym okresie wzrostu. Objawy chorobowe występują na systemie korzeniowym i częściach nadziemnych roślin. W trzy, cztery miesiące po posadzeniu rozsady (lipiec/sierpień) system korzeniowy porażonych roślin jest praktycznie pozbawiony drobnych korzeni, a korzenie średnie i grubsze są zwykle zbrunatniałe. Charakterystyczne objawy korkowatych zgrubień występują na korzeniach szkieletowych. Korowa część tych korzeni jest brunatna, nieregularnie napęczniała i miejscami głęboko bruzdowana i popękana. Na nadziemnych częściach roślin obserwuje się osłabienie wzrostu i skłonność do czasowego lub słabego, chronicznego więdnięcia, objawy te występują głównie w czasie dni słonecznych. Dodatkowo obserwuje się tendencję do drobnienia owoców, słabszego wiązania owoców, przedwczesnego żółknięcia i zamierania dolnych liści. Rośliny z uszkodzonym systemem korzeniowym szybciej się starzeją, są bardziej zagrożone występowaniem chorób fizjologicznych związanych z niedoborami wapnia – sucha zgnilizna wierzchołkowa. Choroba występuje powszechnie w tradycyjnych systemach uprawy papryki i pomidora.
Pyrenochaeta lycopersici często może towarzyszyć sprawca antraknozy korzeni – grzyb Colletotrichum sp.
Objawy chorobowe widoczne są na odcinkach lub na całej długości grubszych korzeni w postaci zbrunatnienia i/lub całkowitego zniszczenia części korowej korzeni. Zniszczona warstwa korowa łatwo zsuwa się z rdzenia korzenia przy próbach wykopania czy wyrwania roślin z gleby. Po zdjęciu warstwy korowej widać wyraźnie biały/kremowy walec osiowy korzeni. W zewnętrznych warstwach kory można zauważyć drobne, czarne sklerocja grzyba. Nieodwracalnemu zniszczeniu ulegają także drobniejsze korzenie. Patogen może wrastać do wiązek przewodzących, wywołując ich delikatne zbrązowienie. W silnie zakażonej glebie rośliny rosną wyraźnie wolniej, gorzej reagują na nawożenie, mają skłonność do więdnięcia w czasie słonecznych i gorących dni. Owoce z roślin porażonych są drobniejsze (nie osiągają rozmiarów charakterystycznych dla danej odmiany) szczególnie w drugiej połowie sezonu. Rośliny z porażonym systemem korzeniowym szybciej się starzeją. Grzyb zimuje w glebie na resztkach porażonych roślin w postaci sklerocjów, grzybni i acerwulusów, w których na wiosnę formują się zarodniki konidialne. W naszych warunkach, porażeniu roślin sprzyja wysoka temperatura w dzień oraz duże różnice temperatury pomiędzy dniem a nocą. Patogen ten teoretycznie ma mniejsze znaczenie niż sprawca korkowatości korzeni, jednak zwykle mikroorganizmy te występują w kompleksie i ich szkodliwość trudno jest rozdzielić i jednoznacznie zdefiniować. Można jednak stwierdzić, ze szkodliwość tego kompleksu – patogenów niszczących system korzeniowy jest zauważalna, a w latach o cieplejszej drugiej części sezonu bardzo duża.
Choroby występujące na podstawie pędu papryki
W ostatnich kilku latach zgorzele podstawy pędu papryki były prawdziwą zmorą producentów. W niektórych gospodarstwach obserwowano ich masowe występowanie, skutkujące wyraźnym spadkiem obsady roślin w tunelach i co za tym idzie, istotnym spadkiem plonowania. Na podstawie pędu papryki może występować, co najmniej kilka patogenów glebowych, dających zbliżone do siebie objawy.
Dalszą część artykułu pt. “Przyczyny więdnięcia papryki” przeczytają Państwo w czasopiśmie “Szklarnie Tunele Osłony” (STO 3/2018 str. 43-45).
Marcin Oleszczak
Agrise Sp. z o.o. – Grupa Kapitałowa INTERMAG
dr Magdalena Ptaszek
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
