Okolice Piotrkowa Trybunalskiego słyną z upraw prowadzonych w tunelach foliowych i polu. Często w niewielkich gospodarstwach, o powierzchni zaledwie kilku hektarów, plantatorzy opanowali uprawę różnych typów i odmian sałat oraz rzodkiewki, a uzupełnieniem tych upraw jest produkcja warzyw naciowych (pietruszki, kopru czy szczypiorku). Niektórzy prowadzą produkcję przez prawie okrągły rok.
Wśród producentów sałaty i rzodkiewki są właściciele dużych gospodarstw, posiadający po kilkadziesiąt tuneli foliowych, ale są i mniejsze gospodarstwa. Część z nich prowadzi całą produkcję samodzielnie – od wysiewu nasion przez pikowanie aż do zbiorów, a część kupuje gotową rozsadę od profesjonalnych producentów rozsad. Jeszcze kilka lat temu gotowa rozsada pochodziła głównie z niemieckiej firmy Schwanteland Jungpflanzen. Obecnie oprócz tego sporo rozsad sałaty dostarcza polska Grupa Producentów Rozsad Krasoń, w której udział produkcji tego warzywa z roku na rok wzrasta.
Krzysztof Skupień z Gomulina Kolonii
Krzysztof Skupień z żoną Edytą już od ponad 20 lat zajmują się produkcją sałat i rzodkiewki. Część upraw prowadzą w tunelach zblokowanych firmy Haygrove, a część w obiektach pojedynczych. Ponadto dysponują 8 ha gruntów, które przeznaczają głównie pod uprawę rzodkiewki. Produkcję rozpoczynają już w lutym od wysiewu nasion rzodkiewki do ogrzewanego tunelu, a kończą dopiero pod koniec października. Jeszcze kilka lat temu zajmowali się produkcją rozsady sałaty na własne potrzeby, a obecnie kupują z Grupy Producentów Rozsad Krasoń. Ich zdaniem specjalistyczne firmy dysponują profesjonalnym sprzętem i są w stanie lepiej np. przygotować podłoże odpowiednie do wysiewu. Ponadto dysponują urządzeniami zapewniającymi optymalne warunki do kiełkowania i wzrostu, dzięki czemu uzyskują wysokie i wyrównanie rozsady.
Zaplanowana produkcja
Jak przekazywał Krzysztof Skupień, zarówno rzodkiewka, jak i sałata mają dość krótki okres wegetacji, co pozwala na uzyskanie szybko dojrzałości zbiorczej, ale z drugiej strony uprawa musi być dobrze zaplanowana, bo łatwo popełnić błędy, których w tak krótkiej uprawie nie da się już wyeliminować. Przede wszystkim chodzi o właściwe nawożenie doglebowe. W celu ustalenia odpowiednich dawek nawozów, plantator zleca wykonanie analizy chemicznej gleby aż 3 razy w roku. Do nawożenia stosuje nawozy wieloskładnikowe, np. YaraMila Complex. Dla poprawy żyzności gleby aplikuje kwasy humusowe oraz pożyteczne mikroorganizmy (np. EM Farma). Gospodarstwo ma certyfikat GlobalG.A.P., dlatego wszystkie terminy agrotechniczne są przestrzegane, a warzywa kilkakrotnie w sezonie są testowane na obecność pozostałości pestycydów.
W przypadku sałaty produkowali kiedyś wiele różnych typów, ale obecnie w ich produkcji dominuje sałata masłowa 70–80%, a pozostałą część stanowi sałata krucha. Taka proporcja wynika przede wszystkim z zapotrzebowania rynku. Plantator zwracał też uwagę, że uprawa sałaty kruchej jest znacznie trudniejsza niż masłowej. Gatunek ten jest szczególnie wrażliwy na zmiany pogody. Gdy po obfitych opadach nadchodzą upały, główki mogą szybko zagniwać. Sałata krucha rośnie też wolniej od masłowej, a poziom cen na rynku hurtowym jest podobny.
Z odmian sałaty masłowej w gospodarstwie są uprawiane m.in.: Analena, Anandra, Casey, Fairly, Graffiti, Kordula, Quistiti oraz Tahiti. Natomiast odmiany sałaty kruchej to np. Glassica, Gustinas RZ, Ice Castle oraz Ice Wave. Odmiany rzodkiewki w gospodarstwie to np. Autella F1, Bandito F1 i Melito F1.
Tak szeroka oferta odmian pozwala wybrać odpowiednie na poszczególne terminy uprawy i różne rynki zbytu. Sieci supermarketów wymagają główek o określonej masie, a na rynkach hurtowych poszukiwane są sałaty o dużych główkach. Uzupełnieniem oferty sałat i rzodkiewki są jeszcze warzywa sprzedawane w pęczkach, np. koper, szczypiorek czy pietruszka naciowa.
Dopilnowana uprawa
W tunelach rozsada sałaty sadzona jest ręcznie. Natomiast do siewu nasion rzodkiewki w polu wykorzystywany jest siewnik pneumatyczny Agricola Italiana. W trakcie wegetacji konieczne są zabiegi przeciwko szkodnikom i chorobom. W uprawie sałaty największym zagrożeniem jest mączniak rzekomy. Większość odmian sałaty posiada odporność na tę chorobę, ale ważna jest informacja, jakich ras tego patogenu odporność ta dotyczy. W tym sezonie największą odpornością na mączniaka rzekomego wyróżniła się odmiana Tahiti.
W ciągu jednego sezonu wegetacyjnego na jednym stanowisku uprawianych jest do 5 cykli. Najkrócej rośnie rzodkiewka, która w sprzyjających warunkach nadaje się do zbioru już po 4 tygodniach od siewu. Sałata masłowa gotowa jest do wycięcia po ok. 5 tygodniach od wysadzenia rozsady, a produkcja sałaty kruchej zajmuje od 8 do 10 tygodni.
Paweł Kamiński z Majkowa Dużego
Paweł Kamiński od ponad 20 lat prowadzi produkcję w tunelach. Zaczynał od produkcji pomidorów, a obecnie uprawia przede wszystkim sałatę i rzodkiewkę. Z odmian rzodkiewki przez kilka lat uprawiał odmianę Donar F1, a w tym sezonie lepiej w jego gospodarstwie sprawdziła się Autella F1. Z odmian sałaty masłowej uprawia Kordulę, która sprawdza się zwłaszcza w uprawie w polu. Dobrej jakości główki tworzy Graffiti, ale w gospodarstwie w Majkowie Dużym wykazała się niewystarczającą odpornością na mączniaka rzekomego. Za to odpornością na ten patogen wyróżniała się odmiana Tahiti.
Start już w styczniu
Uprawy w pojedynczych tunelach (każdy o powierzchni ok. 300 m2) zajmują powierzchnię powyżej 1 ha. W tym gospodarstwie prace ruszają najwcześniej, bo już ok. 25 stycznia do tuneli wysiewana jest rzodkiewka, a wysadzanie sałaty rozpoczyna się w lutym. Pierwsze wysiewy nasion rzodkiewki odbywają się do ogrzewanych tuneli, co podnosi koszty produkcji, ale zaletą jest nie tyle zysk, co wczesne rozpoczęcie sezonu, dzięki czemu gospodarz ma już kontakt ze swoimi odbiorcami, ale tylko tymi, którzy handlują na rynkach hurtowych.
Paweł Kamiński rozsadę sałaty produkuje w większości we własnym gospodarstwie. Nasiona wysiewane są do skrzynek i potem pikowane do kostek ziemnych. W tym przypadku używa nasion zwykłych. Natomiast latem wysiewa nasiona bezpośrednio do kostek ziemnych i wówczas wybiera nasiona otoczkowane, które znacznie łatwiej się wysiewa. Plantator przekazywał, że pikowana rozsada rośnie szybciej od niepikowanej. W pełni sezonu może nie ma to już dużego znaczenia, ale na pierwszy zbiór, jego zdaniem, warto siewki przepikować. W trakcie tej czynności następuje uszkodzenie systemu korzeniowego, które stymuluje go do szybszego rozwoju.
Gleba w tunelach jest starannie przygotowywana. Jesienią w miarę możliwości stosuje przekompostowany obornik. W tym roku po raz pierwszy zdecydował się na chemiczne odkażanie gleby, bo w niektórych tunelach zaczęły pojawiać się problemy z chorobami odglebowymi. Jest to jednak nieuniknione w tym rejonie, gdzie w wielu sąsiadujących ze sobą gospodarstwach odbywa się produkcja tych samych gatunków. Sałata często jest sadzona po kilka razy na danym polu. Jedynie listopad, grudzień i styczeń to miesiące, w których gleba odpoczywa. Dawniej, gdy zimy były mroźne, to wystarczyłoby zniszczyć patogeny, a obecnie w czasie ciepłych zim, patogeny mogą namnażać się cały rok.
Charakterystyka odmian rzodkiewki
Autella F1 (Hazera) – odmiana do uprawy pod osłonami w okresie jesienno-zimowym i wczesnowiosennym, o jaskrawoczerwonych zgrubieniach. Wyróżnia się szybkim wzrostem, dużym wyrównaniem i odpornością na mączniaka rzekomego (IR) oraz bielika krzyżowych (HR). Bandito F1 (Hazera) – odmiana rzodkiewki polecana do uprawy w gruncie, zwłaszcza na wczesny zbiór, bo ma krótki okres wegetacji. Nadaje się również pod przykrycia. Polecana na zbiór pęczkowy ze względu na silnie osadzone liście o optymalnej długości wiosną.
Sałata krucha
Glassica (Hazera) – odmiana do uprawy w gruncie od późnej wiosny do jesieni. Średnio wczesna tworzy główki o masie od 0,8 do 1 kg. Nie jest wrażliwa na tipburn i jarowizację (HR: Bl 16–35).
Sałata masłowa
Graffiti (Hazera) – nie zwija szybko główki, dzięki czemu okno zbiorcze jest szerokie. Ma błyszczące liście i tworzy duże główki (HR: Bl 16–30, 32, 33). Kordula (Hazera) – to duża sałata bez tendencji do tipburn oraz jarowizacji. Polecana jest zwłaszcza do uprawy w polu (HR: Bl 16–31). Ouistiti (Hazera) – odmiana sałaty do uprawy w gruncie wiosną i jesienią. Główka duża, błyszcząca, liście jasnozielone, tolerancyjne na uszkodzenia mechaniczne spowodowane gorszymi warunkami wzrostu (HR: Bl 16–34, 36). Tahiti (Hazera) –to odmiana średnio wczesna do uprawy polowej rzez cały okres wegetacji, powoli wypełniająca główkę, o wysokiej trwałości polowej oraz pozbiorczej. Tworzy duże, otwarte i ciężkie główki w kolorze jasnozielonym (HR: Bl 16–36).
Wymagający biznes
Na polskim rynku trudno działać pojedynczemu producentowi. Wydaje się, że lepiej byłoby współpracować w grupach, ale próby jednoczenia się tej branży na razie nie przyniosły pożądanych efektów. Być może gdyby plantatorom udało się zrzeszyć, byłoby im łatwiej przeciwdziałać np. olbrzymim dysproporcjom jakie występują pomiędzy ceną jaką oni otrzymują, a tą jaka jest na półce w sklepie. Ceny hurtowe sałaty czy rzodkiewki nie zmieniają się od lat, pomimo stałego wzrostu kosztów produkcji. Jednak mimo tych trudnych warunków, jak pokazują przytoczone przykłady, gospodarze wypracowali sposób na dochodową produkcję. Wydaje się, że ich sytuację mogłoby poprawić nastawienie konsumentów, którzy chętniej wybieraliby warzywa z polskiej produkcji niż z importu. Do tego jednak potrzeba odpowiednich kampanii i zaangażowania nas wszystkich.
Otoczkowanie nasion
Warto wiedzieć, że otoczkowanie nasion to proces, podczas którego celowo zmienia się kształt i masę nasion, aby ułatwić ich precyzyjny (punktowy) siew. Nasiona takie wymagają wstępnej kalibracji oraz właściwego składu otoczki (chroni go patent), aby mogła się ona rozpuścić lub pęknąć już przy niewielkiej ilości wilgoci w glebie.
Zdjęcia: A. Czerwińska-Nowak, A. Andrzejewska, firmowe
