Uprawa ziemniaka na wczesny zbiór wymaga dodatkowej pracy i nakładów finansowych, ale odwdzięczy się wczesnymi przychodami. Aby były one jak największe, trzeba wiedzieć, które odmiany sprawdzą się w tej produkcji najlepiej, w czym pomocne są wyniki badań PDO.
Ziemniak to kulinarna tradycja nie tylko na polskim stole. Jest też surowcem wielokierunkowego użytkowania spożywczego i przemysłowego. Dużą popularnością cieszą się, zwłaszcza wiosną, świeże, młode ziemniaki oraz inne – przetworzone w postaci frytek, chipsów lub sałatek. Każdy wymieniony cel produkcji wymaga określonych odmian. Znajomość ich najważniejszych cech użytkowych i biologicznych oraz wymagań agrotechnicznych pozwala na właściwy wybór odmiany dostosowanej do kierunku użytkowania, a tym samym do wymagań odbiorcy i rynku.
Wczesny plon i mniej chemii
Głównym celem uprawy odmian bardzo wczesnych jest uzyskanie jak najwyższego plonu bulw w jak najkrótszym czasie. Uprawa ziemniaków o krótkim okresie wegetacji, przeznaczonych na bardzo wczesny zbiór, to jeden z najbardziej dochodowych kierunków ich produkcji. Jednak podejmując się tego wyzwania należy uwzględnić kilka podstawowych elementów, tj. jakość sadzeniaków, system uprawy oraz właściwy dobór odmiany do kierunku użytkowania.
Można przyjąć, że ziemniaki uprawiane na wczesny zbiór wpisują się również w założenia Zielonego Ładu. Na odmiany zbierane po ok. 40-50 dniach od wschodów przeznacza się bowiem mniej chemii. Zabiegi przeciwko zarazie ziemniaka oraz alternariozie wykonuje się zwykle 1-2-krotnie. Ziemniaki przeznaczone na wczesny zbiór mają także mniejsze potrzeby nawozowe. Z kolei w uprawie odmian późniejszych, gdzie bulwy dojrzewają fizjologicznie i mają skorkowaciałą skórkę, w zależności od presji patogenów w sezonie, stosuje się od kilku do kilkunastu zabiegów fungicydowych. Na plantacjach nasiennych wykonuje się natomiast chemiczną desykację liści i łodyg.
Zmienna pogoda
Chociaż czas wegetacji najwcześniejszych odmian jest bardzo krótki, zaledwie 40 dni od wschodów, na poziom plonu i tempo przyrostu bulw wpływ ma także przebieg pogody. W obu analizowanych latach badań w większości miejscowości doświadczenia zakładano w dobrze uwilgotnioną glebę i w dobrych warunkach termicznych, najczęściej w trzeciej dekadzie kwietnia. Niekorzystnie oddziaływały natomiast znaczne spadki temperatur w drugiej dekadzie maja, które spowodowały, że wschody były wydłużone i nierównomierne. Wyraźne ocieplenie w trzeciej dekadzie przyspieszyło jego wschody oraz wzrost i rozwój roślin. Pozostałe miesiące 2024 r. charakteryzowały się zmiennymi warunkami, zwłaszcza pod względem opadów, które w niektórych rejonach, były bardzo obfite, a w pozostałych deficytowe. Warunkom tym towarzyszyły też zróżnicowane temperatury powietrza, co miało wpływ na plonowanie tej grupy odmian.
Podsumowując pogodę w sezonie wegetacyjnym 2024, najkorzystniejsze warunki dla plonowania ziemniaka ze względu na warunki wilgotnościowe wystąpiły w południowej, zachodniej i północno-zachodniej części Polski, a najmniej korzystne w centralnej, wschodniej i południowo-wschodniej Polsce. Średni plon bulw uzyskany we wszystkich doświadczeniach dla badanych odmian jadalnych wyniósł 428 dt/ha i był o 28 dt/ha większy niż w 2023 r.
Plonowanie najwcześniejszych odmian ziemniaków
Prezentowane wyniki plonowania dla odmian bardzo wczesnych i wczesnych z roku 2023 i 2024 zostały opracowane na podstawie 60 doświadczeń polowych prowadzonych w ponad 30 lokalizacjach na terenie kraju. Warto nadmienić, że do badań PDO (porejestrowe doświadczalnictwo odmianowe) cykliczne wprowadza się odmiany nowe, wdrażając postęp hodowlany na pola produkcyjne.
Wśród badanych 9 odmian bardzo wczesnych, zbieranych 40 dni po wschodach, w obu latach badań najwyższy plon ogólny uzyskała odmiana Colomba. W 2024 r. wyniósł on 316 dt/ha. W dwuleciu dobre wyniki osiągnęła także Riviera, natomiast dla Akacji bardziej korzystny okazał się sezon 2024 (tabela 1).
Tabela 1. Odmiany jadalne bardzo wczesne – plon ziemniaków zbieranych po 40 dniach od wschodów
Wyniki po zakończeniu wegetacji. Jakie odmiany sprawdziły się najlepiej?
System badan PDO ziemniaka przewiduje także pełniejszą ocenę odmian bardzo wczesnych, prowadzonych po osiągnięciu dojrzałości bulw do zbioru po zakończeniu wegetacji. Dostarczają one nie tylko wyników plonowania, ale także pozwalają ocenić ich inne cechy gospodarcze i użytkowe.
W tym ujęciu, także w dwuleciu, najwyższy plon ogólny i handlowy bulw osiągnęła odmiana Impresja. W 2024 r. jej plon ogólny wyniósł 517 dt/ha, a plon handlowy 479 dt/ha. Dobre wyniki odnotowały także Akacja, Colomba i Tonacja. Ta grupa odmian reprezentuje ponadto głównie dwa typy kulinarne, czyli sałatkowy (AB) i ogólnoużytkowy (B; tabela 2).
Tabela 2. Odmiany jadalne bardzo wczesne – cechy użytkowe bulw i plon po zakończeniu wegetacji
Pod względem odporności na choroby na szczególną uwagę zasługują dwa patogeny. Kilka odmian wykazuje bowiem wysoką podatność na wirus Y, są to Colomba, Impresja i Surma. Wszystkie z 11 testowanych odmian są bardzo podatne na zarazę ziemniaka, co należy uwzględnić w agrotechnice polowej, planując pełny sezon ich uprawy. Zdecydowanie wyższe oceny mają natomiast w odniesieniu do odporności na alternariozę i parcha zwykłego, gdzie noty oscylują w przedziałach 7,0-8,4 (alternarioza) i od 6,8-8,3 (parch).
Wczesne odmiany ziemniaków
W ziemniaku jadalnym w badaniach PDO uczestniczą także odmiany wczesne. Obecnie w doświadczeniach tych testowanych jest 12 odmian, które również zbiera się po zakończeniu wegetacji. W serii tej w dwuleciu pod względem plonowania wyróżnia się kilka odmian, są to Lawenda, Michalina i Hetman, których plon handlowy przekracza znacznie 400 dt/ha. Wysokie plony osiągają także Bellarosa, Ignacy i Vineta.
W tej grupie odmian zauważalne Jest też lekkie przesunięcie typu kulinarnego na ogólnoużytkowy (B) do lekko mączystego (BC). Drugą zauważalną zmianą jest wyższa odporność większości odmian na wirus Y. Na ten patogen najniższą odporność wśród ocenianych kreacji ma natomiast odmiana Hestia. Oceniane w PDO wczesne odmiany jadalne wykazują się ponadto nieco wyższą odpornością na zarazę ziemniaka. Dotyczy to zwłaszcza odmiany Lawenda (nota 4,5) oraz Hestia, Hetman i Owacja (ocena 4; tabela 3). Podobnie jak grupa odmian bardzo wczesnych, także badane kreacje wczesne wykazują dość wysoką odporność na alternariozę i parcha zwykłego.
Tabela 3. Wybrane cechy użytkowe ziemniaków – odmiany jadalne wczesne (wg COBORU)
Krajowy rejestr odmian ziemniaka. Nowe odmiany
Aktualnie w Polsce zarejestrowanych jest 119 odmian ziemniaka (stan na 31.01.2025 r.), spośród których 16 to kreacje bardzo wczesne, o długości wegetacji nieprzekraczającej 110 dni. W tym roku do Krajowego rejestru (w grupie odmian bardzo wczesnych) wpisano jedną odmianę ziemniaka.
Akacja – odmiana jadalna bardzo wczesna, w typie konsumpcyjnym sałatkowym (AB) do ogólnoużytkowego (B), o smaku przeciętnym do dobrego. Jej bulwy są okrągłoowalne, o jasnym miąższu i żółtej skórce. Plon ogólny i handlowy bulw po 40 dniach od wschodów średni, po zakończeniu wegetacji duży. Charakteryzuje się dużą odpornością na wirusa Y.
dr Tomasz Lenartowicz, Joanna Paczocha (COBORU w Słupi Wielkiej)
