Po latach zapomnienia dynia wraca do łask polskich konsumentów. Zawdzięcza to głównie swoim wysokim walorom odżywczym, mnogości zastosowań, stosunkowo niskiej cenie i całorocznej dostępności, która wynika ze znakomitej trwałości owoców. Mając na uwadze rosnące zapotrzebowanie rynku na owoce dyni warto przyjrzeć się bliżej podstawowym zasadom uprawy tego gatunku.
Warzywa dyniowate są jednymi z najstarszych warzyw udomowionych przez człowieka. Stanowią dość liczną (kilkaset gatunków) i zróżnicowaną grupę roślin jednorocznych, szybko rosnących i najczęściej płożących się, których owoce różnią się m.in. masą, kształtem i barwą. Praktycznie wszystkie części roślin dyniowatych są wykorzystane przez człowieka. Stanowią pokarm, produkuje się z nich olej, leki i kosmetyki. Do dyniowatych zalicza się m.in. ogórka, melona i arbuza oraz dynię olbrzymią i zwyczajną, z odmianami botanicznymi – kabaczkiem, patisonem, cukinią oraz dyniami ozdobnymi. Największe owoce spośród dyniowatych tworzy dynia olbrzymia, ich masa sięga kilkuset kilogramów. Rekord to ponad 900 kg.
Z siewu nasion lub z rozsady
Dynie można uprawiać zarówno z siewu wprost do gruntu jak i z rozsady. Ze względu na wrażliwość na niskie temperatury nasiona wysiewa się dopiero w drugiej połowie maja w dostatecznie wilgotną i ciepłą glebę. Siew nasion w przypadku większości odmian można wykonywać do końca czerwca (tabela). Najczęściej stosuje się siew gniazdowy, umieszczając po 2–3 nasiona na głębokości 3–4 cm. W zależności od odmiany stosuje się rozstawę od 60–200 x 60–200 cm. Po wschodach zazwyczaj zostawia się w gnieździe tylko jedną, najmocniejszą roślinę.
Wcześniejsze plony uzyskuje się uprawiając dynie z rozsady, której produkcję należy zacząć na ok. miesiąc przed planowanym terminem sadzenia na miejsce stałe.
Zasady uprawy warzyw dyniowatych są zbliżone, ale poszczególne gatunki różnią się wymaganiami klimatycznymi. Najmniejsze wymagania termiczne w tej grupie warzyw ma dynia. Optymalna temperatura wzrostu tego gatunku to 25°C, natomiast minimalna wynosi 8°C. Podobnie jak inne dyniowate, rośliny dyni giną w temperaturze 0°C. W temperaturze powyżej 12°C nasiona kiełkują już po 6–8 dniach. Dynia jest wymagająca w stosunku do światła i źle rośnie w zacienieniu. Najlepsze dla niej są stanowiska słoneczne i osłonięte od wiatru, na których w ostatnich 3–4 latach nie uprawiano roślin z rodziny dyniowatych. Dobrym przedplonem są rośliny okopowe i motylkowe lub zboża. Z kolei dynia jest dobrym przedplonem do uprawy innych warzyw, ponieważ pozostawia stanowisko o dobrej strukturze oraz wolne od chwastów.
Nawadnianie mile widziane
Dynia ma duże zapotrzebowanie na wodę i składniki pokarmowe. Wynika to zarówno z bardzo dużej ilości świeżej masy tworzonej przez roślinę, jak i powierzchni liści (transpiracja). Dość płytki system korzeniowy (do 30 cm) sprawia, że uprawa tego gatunku jest możliwa na glebach dostatecznie wilgotnych, ale nie podmokłych. Największe zapotrzebowanie na wodę występuje w fazie kwitnienia, zawiązywania oraz przyrostu owoców. W całym okresie wegetacji wynosi ok. 400 mm. Przy niedoborze wody rośliny słabo rosną i wytwarzają drobne, ale zawierające więcej cukrów i suchej masy owoce. Ponadto, zawiązki owoców żółkną i zasychają. Natomiast nadmiar wody powoduje intensywny wzrost wegetatywny roślin oraz gnicie zawiązków owoców. Wyniki badań przeprowadzanych m.in. na Uniwersytecie Techniczno-Przyrodniczym w Bydgoszczy wskazują na pozytywny wpływ nawadniania na wielkość plonu dyni olbrzymiej. Wyższą efektywność uzyskano stosując nawadnianie kroplowe (61%) w porównaniu do mikrozraszania (73%). Sezonowa dawka nawadniania, w 3-letnich badaniach, wynosiła 215–245 mm dla mikrozraszania oraz 91–195 mm dla nawadniania kroplowego. W niektórych doświadczeniach prowadzonych na glebach lekkich plon wzrósł nawet o 200% w stosunku do kontroli (nawadnianie rozpoczynało się przy potencjale wodny w glebie –0,04 MPa). Wynikało to przede wszystkim z istotnego zwiększenia masy owoców. W przeprowadzonych badaniach zaznaczyła się także zróżnicowana reakcja poszczególnych odmian na nawadnianie. Znacznie większą efektywność nawadniania stwierdzono u odmian Bambino i Melonowa Żółta niż u odmiany Ambar. Korzystny wpływ nawadniania, zwłaszcza kroplowego połączonego z nawożeniem, na plonowanie dyni potwierdzają wyniki wielu badań. W przypadku deszczowania należy pamiętać, że powinno być ono prowadzone w godzinach porannych najlepiej wodą ze zbiorników otwartych, a jednorazowa dawka, w zależności od rodzaju gleby, powinna wynosić 30–40 mm. Natomiast w przypadku nawadniania kroplowego pora dnia i temperatura wody nie mają większego znaczenia.
W kolejnej części artykułu zostanie przestawione nawożenie dyni oraz zagadnienia z zakresu ochrony oraz prowadzenia uprawy.
Dynia to jedno z warzyw, których produkcja rozwija się w ostatnich latach bardzo intensywnie. W pierwszej części artykułu przedstawiono metody uprawy tego warzywa oraz zagadnienia z zakresu jego wymagań wodnych. Nawożenie, ochrona oraz pielęgnacja dyni to temat kolejnej części.
Wybór stanowiska w znacznej mierze decyduje o rezultacie uprawy dyni. Do produkcji tego warzywa najlepsze są gleby średniozwięzłe, o znacznej zawartości próchnicy, żyzne, przewiewne i przepuszczalne, a także szybko nagrzewające się, o odczynie zbliżonym do obojętnego lub lekko kwaśnym (6,0–7,2). Dyni nie należy uprawiać na stanowiskach zlewnych, ciężkich i zimnych.
Ostrożnie z azotem
Roślinom tego gatunku najbardziej odpowiada stanowisko w pierwszym roku po oborniku, który stosuje się zwykle jesienią w ilości ok. 30 t/ha. Można go zastąpić kompostem w ilości około 40–60 t/ha, wymieszanym z glebą jesienią lub nawozami zielonymi. Ponieważ dynia jest bardzo wrażliwa na świeże wapnowanie, zaleca się je stosować pod przedplon. Ze względu na stosunkowo duże wymagania pokarmowe, nawożenie organiczne dyni należy uzupełnić mineralnym.
Optymalna dla dyni zawartość składników mineralnych w glebie (mg/dm3) powinna wynosić: 80–100 N, 60–80 P, 175–200 K, 50–75 Mg, 1000–2000 Ca, 100 Cl, a zasolenie – nie wyższe niż 1. Jako orientacyjne dawki nawozów mineralnych na 1 hektar przy średniej zasobności gleby w składniki pokarmowe przyjmuje się: 120–200 kg, 200–300 kg P2O5 i 150–360 kg K2O. Nawożenie potasowe uzależnione jest również od ilości fosforu w glebie. Zaleca się wykorzystywanie superfosfatu wzbogaconego i siarczanu potasu, ponieważ dynia jest wrażliwa na chlor. Nawozy fosforowe można rozsiać jesienią lub w czasie wiosennego przygotowania pola. Natomiast nawozy azotowe i potasowe można rozsiać wiosną – 2/3 dawki przed siewem lub sadzeniem dyni, a 1/3 pogłównie, w okresie zawiązywania pierwszych owoców. Należy uważać aby nie posypać nawozami azotowymi liści i łodyg, ponieważ może to spowodować ich uszkodzenie. Dynia dobrze reaguje na dokarmianie dolistne nawozami wieloskładnikowymi np. Florovitem.
Dynia należy do warzyw o średniej zdolności gromadzenia azotanów. Poziom zawartości tych związków ma duże znaczenie, ponieważ owoce dyni olbrzymiej są jednym z ważniejszych składników odżywek dla dzieci. Szczególnie przydatne do tego celu są odmiany bogate w karoteny i witaminę C, np.: Amazonka, Ambar, Bambino, Justynka, Karowita i Otylia.
Na stopień kumulacji azotanów w owocach dyni wpływa wiele czynników, m.in. nawożenie, typ gleby, jej pH, zasobność w wodę i mikroskładniki oraz nasłonecznienie. Badania wykazały, iż zawartość azotanów w owocach dyni zależy także od ich wielkości, stadium rozwojowego, czasu przechowywania, a także zawartości wody w roślinach oraz odmiany. Do odmian o małej skłonności do kumulacji azotanów należy m.in. odmiana Ambar.
Ochrona dyni
Dynia może być atakowana przez patogeny grzybowe, bakteryjne i wirusy oraz szkodniki. W przypadku występowania długotrwałych ochłodzeń w fazie kiełkowania i wzrostu siewek dynia podobnie jak pozostałe warzywa z rodziny dyniowatych jest podatna na zgorzel siewek powodowaną przez grupę patogenów odglebowych (z rodzajów Fusarium, Pythium i Phytophthora). Przed siewem nasion możliwe jest zabezpieczenie ich przed zgnilizną twardzikową preparatem Contans WG.
Jedną z popularniejszych i najwcześniej pojawiających się chorób dyni jest parch dyniowatych, wywoływany przez grzyb Cladosporium cucumerinum. Patogen atakuje liście, zawiązki owoców i owoce, a także nasiona. Na porażonych organach tworzą się niewielkie (o średnicy 0,5–1,5 cm na liściach i ok. 0,5 cm na zawiązkach i owocach), okrągłe, nekrotyczne plamy. Na zawiązkach i owocach są one lekko zagłębione i często towarzyszą im kropelki wycieku. Porażone owoce dyni stają się zdeformowane i gniją. Grzyb może przetrwać w glebie, resztkach roślinnych i nasionach od 2 do 3 lat.
Kolejną groźną chorobą dyni jest mączniak prawdziwy dyniowatych. Czynnikiem chorobotwórczym jest grzyb Erysiphe cichoracearum. Objawy występują na liściach, ogonkach liściowych i na końcach pędów. Są to drobne plamy, pokryte białym, później biało szarym mączystym nalotem. Z czasem liczba i powierzchnia plam zwiększa się, a liście żółkną i zamierają.
Dynie są także porażane przez mączniaka rzekomego (Pseudoperonospora cubensis). Powoduje on żółte plamy, niekiedy z białawym nalotem na spodzie blaszki liściowej. Porażone liście zasychają, choroba dość szybko obejmuje całe rośliny i prowadzi do ich zamierania. Rozprzestrzenianiu się mączniaka rzekomego sprzyja wilgotna i ciepła pogoda.
W warunkach podwyższonej wilgotności na plantacji może także wystąpić antraknoza dyniowatych, którą wywołuje grzyb Colletotrichum orbiculare. Objawy tej choroby to oliwkowo zielone, wodniste plamy. Na liściach plamy są ograniczone nerwami. Z czasem zlewają się, zasychają i wykruszają, wskutek czego powstają dziury. Plamy na pędach i owocach są wgłębione, a owoce gniją na skutek wtórnego porażenia przez inne patogeny. Grzyb zimuje w resztkach roślinnych i w okresie wegetacji przenoszony jest przez zarodniki.
Z kolei w warunkach ciepłych dni i chłodnych nocy rośliny mogą zostać porażone przez bakterię Pseudomonas lachrymans, która wywołuje kanciastą plamistość liści. Patogen zimuje w resztkach chorych roślin w glebie. Może być także przenoszony przez nasiona, narzędzia, deszcz oraz owady zapylające. Choroba niekiedy występuje na liściach bardzo młodych roślin dyni, na których pojawiają się jasne plamki. Przy słabym nasileniu następuje zahamowanie wzrostu siewek, natomiast silne porażenie prowadzi do ich zamierania. Bakteria jednak najczęściej atakuje wyrośnięte liście, powodując powstanie jasnozielonych, prześwitujących i kanciastych, na skutek ograniczenia przez nerwy blaszki liściowej, plam. Plamy te mogą zlewać się, obejmując coraz większą powierzchnię liścia. W warunkach wysokiej wilgotności powietrza na powierzchni plam pojawiają się mętne krople cieczy, zawierającej bakterie. Natomiast przy niskiej wilgotności ciecz wysycha i powierzchnia plam pokrywa się białą powłoką. Wyschnięta tkanka wykrusza się i w liściach powstają dziury. Podobne objawy mogą wystąpić na ogonkach liściowych i pędach. Na owocach plamy są zagłębione i występują spękania. Ułatwia to wnikanie mikroorganizmów do wnętrza i prowadzi do gnicia. Aktualnie nie ma zarejestrowanych preparatów do ochrony chemicznej dyni przed tymi chorobami. Ich występowanie można ograniczyć przez wybór odpowiedniego stanowiska do uprawy, stosowanie płodozmianu, usuwanie resztek porażonych roślin oraz uprawę odmian odpornych.
Możliwe jest natomiast zwalczanie chemiczne pojawiającej się niekiedy na roślinach dyni szarej pleśni.
Do najbardziej niebezpiecznych dla dyni szkodników zaliczają się przedstawiciele skoczkowatych i mszyce, m.in. ze względu na przenoszenie chorób wirusowych. Owadami, które mogą także redukować plon dyni są wciornastki.
Cięcie przyspiesza zbiory
Pielęgnacja dyni polega na odchwaszczaniu, płytkim spulchnianiu gleby, podlewaniu i dokarmianiu.
Niekiedy stosuje się cięcie dyni, które wpływa pozytywnie na jakość i wczesność plonu. Pierwsze cięcie zaleca się przeprowadzić, gdy rośliny są w początkowym stadium wzrostu, za 5–6 liściem. Natomiast w połowie sierpnia zaleca się usunąć kwiaty, które jeszcze nie zawiązały owoców oraz wyciąć u nasady nieowocujące pędy. Należy też usunąć wierzchołki wszystkich pędów, pozostawiając dwa liście nad ostatnim zawiązkiem na danym pędzie. Dzięki temu uzyskuje się przyspieszenie dorastania i dojrzewania owoców pozostawionych na roślinie. Czasem, w celu uzyskania większych owoców, reguluje się również liczbę zawiązków. W zależności od wielkości wytwarzanych owoców, na roślinie pozostawia się 3–4 (u odmian o dużych owocach) lub 8–10 zawiązków (u odmian o średnich owocach). Owoce dyni zbiera się wraz z szypułkami po 12–20 tygodniach po posadzeniu. Te przeznaczone do przechowywania należy pozostawić na roślinach tak długo jak to możliwe, a ich zbiór przeprowadzić przed jesiennymi przymrozkami, po zaschnięciu liści i pędów. W pełni dojrzałe owoce dyni wydają charakterystyczny głuchy dźwięk przy pukaniu w nie.
dr inż. Jolanta Lisiecka
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
artykuł pochodzi z archiwalnego wydania miesięcznika Warzywa
