W ubiegłym roku w wielu rejonach Polski na uprawach warzyw kapustnych, zwłaszcza brokułach i kalafiorach obserwowano bardzo liczną populację tantnisia krzyżowiaczka. Warto znać biologię tego szkodnika, aby ustrzec przed nim plantacje w kolejnych sezonach.
Tantniś krzyżowaczek (Plutella xylostella) pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego i rozprzestrzenił się na całym świecie. Żeruje na roślinach z rodziny kapustowatych – zarówno na uprawnych, jak i na chwastach. W Polsce szkodnik ten zimuje najczęściej w stadium poczwarki – w resztkach roślin lub na chwastach. W ostatnich latach zaobserwowano, że w naszym kraju zimować mogą również motyle tantnisia krzyżowiaczka.
Mały, ale groźny
Dorosłe motyle tantnisia krzyżowiaczka osiągają niewielkie rozmiary. Rozpiętość ich skrzydeł sięga 15–17 mm, przednia para jest wąska, brązowoszara, z wyraźną jasną falistą smugą. Tylne skrzydła są jaśniejsze i zakończone strzępiną.
Motyle pojawiają się na plantacjach w maju, ale już pod koniec kwietnia warto lustrować uprawy pod kątem obecności tego szkodnika. Małe motyle są słabymi lotnikami, ale mogą być przenoszone na znaczne odległości przez wiatr.
Dorosłe owady żyją ok. 3–4 tygodni. Samica składa jaja pojedynczo lub w grupach po kilka sztuk w zagłębieniach na powierzchni liści, wzdłuż nerwów. Przez całe życie może złożyć ok. 150 jaj. Po 6, 7 dniach inkubacji zaczynają wylęgać się larwy, które przez pierwsze 2–3 dni żerują wewnątrz liścia. Później wychodzą na zewnątrz i zeskrobują tkankę. Rozwój gąsienic trwa średnio od 14 dni do 17 dni, stadium poczwarki 5–15 dni.
W ciągu sezonu szkodnik wykształca w polskich warunkach przeważnie trzy pokolenia. Gąsienice pierwszego pokolenia pojawiają się w czerwcu, drugiego – w lipcu, a trzeciego – w sierpniu lub wrześniu. W rejonach o cieplejszym klimacie tantniś krzyżowiaczek może wytworzyć kilkanaście pokoleń w sezonie, ponieważ rozwój jednej generacji, w zależności od temperatury, może trwać od 18 dni do 51 dni.
Największą szkodliwość wykazują gąsienice pierwszego pokolenia – chociaż są małe, to jednak ich liczne występowanie sięgające do 150 gąsienic na jednej roślinie kapusty, powoduje ogromne straty. Szkodliwość gąsienic pierwszego pokolenia potęguje fakt, że żerują one na młodych roślinach, uszkadzając przede wszystkim liście sercowe i zawiązki główek lub róż. Prowadzi to do deformacji lub niewytwarzania tej części roślin. Gąsienice początkowo minują liście, później zjadają miękisz, wskutek czego powstają „okienka” w liściach zewnętrznych. Początkowe objawy żerowania tantnisia krzyżowiaczka mogą przypominać uszkodzenia powodowane przez pchełki. Niewłaściwe określenie sprawcy uszkodzeń we wczesnej fazie wzrostu może skutkować trudnościami w późniejszym jego zwalczaniu.
Aby skutecznie zwalczać tego szkodnika konieczne jest prowadzenie stałego monitoringu uprawy w celu określenia momentu pojawienia się szkodnika i początku wylęgania gąsienic. Ułatwieniem w prowadzeniu monitoringu może być użycie pułapek feromonowych, odławiających dorosłe samice tantnisia krzyżowiaczka. Odłowienie pierwszych motyli w pułapki jest sygnałem do rozpoczęcia dokładnego przeglądania roślin w celu stwierdzenia obecności jaj lub wylęgających się młodych gąsienic. Lustracje, ze względu na dynamikę rozwoju tantnisia, powinno się prowadzić często – minimum dwa razy w tygodniu.
Po przekroczeniu progu zagrożenia, który dla tego gatunku wynosi 5–10 gąsienic znalezionych na 50 kolejnych roślinach, należy rozpocząć zabiegi opryskiwania. Zabiegów nie należy opóźniać, ponieważ najbardziej wrażliwe na działanie środków są gąsienice będące we wczesnych stadiach rozwojowych. Do zwalczania tantnisia krzyżowiaczka zarejestrowanych jest obecnie 36 insektycydów. Niestety prawie 30 z nich należy do jednej grupy chemicznej – pyretroidów.
Należy pamiętać, że zgodnie z zaleceniami, w ciągu sezonu wegetacyjnego nie powinno się wykonywać więcej niż 1–2 zabiegów środkiem z danej grupy chemicznej! Dużym utrudnieniem w zwalczaniu tego szkodnika jest również fakt, że w wielu regionach Europy stwierdzono już wystąpienie u tantnisia krzyżowiaczka odporności na pyretroidy, dlatego użycie insektycydów z tej grupy powinno być ograniczane do minimum.
Co na tantnisia krzyżowiaczka?
Do zwalczania tantnisia zarejestrowane są:
– preparaty z grupy związków fosforoorganicznych (1B): Chlorop Pro 480 EC i Pyrinex 480 EC;
– chlorantranilprole (28): Coragen 200 SC;
– środki biologiczne (11A): Dipel WG;
– oksydiazyny (22A): Rumo 30 WG, Sakarb 30 WG, Steward 30 WG;
– pyretroidy (3A) m.in.: Alfastop 100 EC, Alfazot 025 EC, Buldock 025 EC, Cyperkill Max 500 EC, Fastac 100 EC, Karate 2,5 WG, Karate Zeon 050 CS, Sherpa 100 EC.
Ograniczanie liczebności tego szkodnika można również wspomagać różnymi zabiegami agrotechnicznymi. Zakładając uprawę należy w miarę możliwości unikać sąsiedztwa upraw innych roślin z rodziny kapustowatych, w tym głównie rzepaków, które mogą być miejscem zimowania i nalotu 1. pokolenia tantnisia krzyżowiaczka na uprawy warzyw.
Jednym z zabiegów ułatwiających zwalczanie tantnisia krzyżowiaczka w początkowej fazie jego nalotu jest stosowanie roślin pułapkowych. Brzegi plantacji można obsadzić kilkoma rzędami jarmużu, który jako bardziej atrakcyjny dla tego szkodnika będzie zasiedlany jako pierwszy. Wtedy pierwsze zabiegi zwalczania można ograniczyć do tych rzędów.
W uprawach (zwłaszcza jarmużu) zaleca się również stosowanie osłon z włóknin bądź siatek, które tworzą barierę mechaniczną, uniemożliwiającą dostęp szkodnika do roślin.
Stwierdzono również, że pewnym czynnikiem ograniczającym liczebność gąsienic jest pogoda z częstymi opadami deszczu. U młodych larw, zwłaszcza 1. stadium, stwierdzono śmiertelność sięgającą 56%, spowodowaną opadami deszczu. Dlatego w przypadku tantnisia krzyżowiaczka zaleca się nawadnianie upraw w postaci deszczowania. Niestety często podnosi to ryzyko wystąpienia chorób grzybowych.
Tekst i fot. mgr Robert Wrzodak
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Artykuł został opublikowany w numerze 4/2017 miesięcznika “Warzywa”