Cebula zimująca znana jest już od dawna w Europie. Jednak dopiero uprawa na materiałach hodowlanych z Japonii dała pozytywne efekty. Obserwacje większej częstotliwości występowania łagodnych zim w obszarze środkowej Europy, sprzyjały na początku lat 90-tych XX wieku pojawieniu się w uprawie cebuli zimującej w Polsce. Chociaż powierzchnia jej uprawy utrzymuje się w naszym kraju na poziomie kilku, kilkunastu procent (w zależności od roku), w stosunku do areału zajętego pod uprawę cebuli z siewu wiosennego, to zainteresowanie jej produkcją nie maleje.
O powodzeniu uprawy cebuli ozimej decydują przede wszystkim warunki pogodowe w okresie jesieni i zimy. Zadowalające rezultaty mogą być tylko wtedy, gdy w tym okresie temperatura jest na takim poziomie, że rośliny nie wymarzną lub pokrywa śnieżna jest na tyle gruba, że skutecznie ochroni siewki cebuli przez cały czas zalegania mroźnego powietrza na danym terenie. Bardzo niebezpieczne dla przezimowania są marcowe mrozy, połączone z brakiem śniegu i silnym wiatrem, które zastają już osłabione przez zimę rośliny. Doświadczenie pokazuje, że w latach, w których przezimuje dobrze rzepak ozimy, przezimuje równie dobrze cebula. Szanse więc, że rośliny przetrwają zimę można oszacować na ponad 80%. Dlatego też ci producenci, którzy zdecydowali się na coroczną uprawę cebuli ozimej mogli być z niej zadowoleni.
Celem uprawy cebuli ozimej jest otrzymanie bardzo wczesnej cebuli:
-z zielonym szczypiorem najpierw z małym a w końcu maja z wyraźnym zgrubieniem o średnicy 3-4 cm,
-z zaschniętą szyjką – pod koniec czerwca.
Tę ostatnią można w razie potrzeby przechować do momentu pojawienia się cebuli z innych upraw. Aby ten cel osiągnąć trzeba wybrać najpierw odpowiednie odmiany. Muszą one charakteryzować się dwiema podstawowymi cechami: wyróżniającą się zdolnością do przetrwania zimy oraz małą podatnością na wybijanie wiosną w pędy kwiatostanowe (tworzenia tzw. pośpiechów). Te podstawowe warunki spełniają odmiany, które nazywane są odmianami krótkiego i pośredniego dnia w odróżnieniu od odmian dnia długiego. Pierwsze z wymienionych nazywane są dla uporządkowania odmianami z siewu letniego (na przezimowanie) a odmiany dnia długiego nazywa się odmianami z siewu wiosennego (czyli cebula zwyczajowo uprawiana w naszym klimacie). Wieloletnie doświadczenia w uprawie pokazało, że różnice w zimotrwałości odmian biorą się bardziej z jakości nasion przeznaczonych do siewu niż z samej zdolności genetycznej odmiany do przetrwania zimy a na „pośpiechowatość” duży wpływ ma termin siewu.
Tak jak w grupie odmian cebuli z siewu wiosennego, tak i w grupie odmian cebuli z siewu letniego istnieje rozgraniczenie na cebule wczesne, średniowczesne i późne. Producentom na pewno zależy, aby jak najwcześniej otrzymać świeżą cebulę do sprzedaży. Wybierając jednak do tej produkcji odmiany z grupy najwcześniej dojrzewających, musimy sobie uświadomić, że wybieramy odmianę, która do pełnego rozwoju główki cebuli wymaga dłuższej ilości czasu z krótkim dniem. Czy w polskich realiach takie warunki są do spełnienia? Tylko wtedy, gdy zima jest wyjątkowo łagodna, a cieplejsze dni, w których rośliny mogą podjąć wegetację, zaczynają się wyjątkowo wcześnie – już na początku marca. Takie zimy są u nas rzadkością. Bezpieczniej więc, w naszych warunkach uprawiać odmiany późniejsze pomimo tego, że odmiany wczesne są mniej podatne na tworzenie pośpiechów. Lepiej też wybierać odmiany, które są hodowane i reprodukowane w warunkach polskich ponieważ w naturalny sposób będą one bardziej do tych warunków przystosowane.
Odmiany cebuli ozimej wytwarzają handlowe główki cebuli, kiedy w przeważającej części okresu wegetacji rosną w warunkach 12 – 14 godzinnego dnia, natomiast odmiany cebuli z siewu wiosennego w warunkach 16 godzinnego dnia. Dlatego cebulę ozimą wysiewamy w sierpniu. Po wschodach zastaje ona 14 godzinny dzień, który jednak systematycznie się skraca. Wówczas do zimy wytworzy 3-4 liście oraz zapoczątkuje rozwój główki cebuli. Wiosną, będąc już zaawansowaną we wzroście rośliną, ma dużo czasu z pożądanym krótkim dniem, aby dokończyć przyrost na grubość i wytworzyć cebule odpowiednie do sprzedaży. Wysiewając natomiast odmianę cebuli z siewu wiosennego na przezimowanie (sierpień), to w warunkach skracającego się dnia główka cebuli nie będzie się rozwijać. Zacznie grubieć dopiero późną wiosną w momencie, w którym odmiany zimujące szykowane są już do sprzedaży .
Dokładny termin siewu nie jest jednak tak łatwy do ustalenia. Najważniejsze jest, aby rośliny przed nadejściem mrozów, kończące wegetację, wytworzyły 3-4 liście, a cebulka miała grubość ołówka. W tej fazie rozwoju rośliny mogą już przetrwać zimę i nie zdążą podjąć rozwoju generatywnego, czyli nie wybiją nam później w pędy nasienne. Kiedy cebulę zimującą wysieje się zbyt wcześnie, to jeżeli jesień będzie ciepła, wyrosną nam duże rośliny, które będą miały odpowiedni rozmiar, aby przy jednocześnie sprzyjających temperaturach w okresie zimowym zawiązać zaczątki pędów kwiatostanowych. Kończy się to dużym udziałem pospiechów w zbieranym plonie wiosną.
Z drugiej strony wysiewając za późno rośliny mogą być za małe aby przetrwać zimę a wtedy trzeba się liczyć z dużą ilością wypadów.
Prawidłowy termin siewu będzie skutkował wysokim procentem przeżywalności roślin i małym udziałem roślin z pędami kwiatostanowymi. W tym przypadku producent osiągnie najlepszy wynik plonowania. Dlatego zaleca się daną odmianę posiać w dwóch terminach w odstępie 7-10 dni. Jeżeli okres wegetacji będzie dłuższy a rośliny przerosną fazę „ołówka” to z pierwszego terminu siewu możemy cebule przeznaczyć do wczesnej sprzedaży pęczkowej nie czekając aż wybiją w pędy kwiatostanowe. Natomiast, gdy zima będzie ostrzejsza, a rośliny z drugiego terminu nie osiągną wymaganych rozmiarów, to nie utracimy całości plonu posiadając rośliny z pierwszego terminu siewu, który w tym wypadku będzie zimował lepiej.
Letni termin siewu cebuli ozimej wyznacza konieczność dobrania odpowiedniego przedplonu, który by to umożliwiał. Muszą być to rośliny wcześnie schodzące z pola, dla przykładu: wczesne ziemniaki, jęczmień ozimy, szpinak, groszek. Niektórym udaje się przygotować pole pod siew po pszenicy ozimej. Należy jednak pamiętać, że okres pomiędzy zejściem z pola przedplonu dla cebuli ozimej, a jej wysiewem jest bardzo krótki. Jeżeli pod przedplon zastosowano herbicydy długo zalegające w glebie to nie zdążą się one rozłożyć i w związku z tym nie należy spodziewać się dobrych wschodów, mimo dobrej zdolności kiełkowania nasion.
Plantacji cebuli ozimej nie należy zakładać na glebach bardzo lekkich oraz gliniastych tam gdzie jest mało próchnicy. Gleba powinna być dobrze przepuszczalna, zdrenowana i zasobna w składniki pokarmowe. Ze względu na możliwość wystąpienia mroźnych wiatrów, zwłaszcza podczas bezśnieżnej zimy dobrze jest wybrać stanowiska osłonięte przed nimi.
Utrzymująca się pokrywa śnieżna jest najlepszym zabezpieczeniem przed mrozem. Przykrywanie cebuli włókniną na dłuższy okres może nie spełniać oczekiwań. W cieplejsze dni, nawet w okresie jesienno-zimowym czy zimowo wiosennym możemy spodziewać się licznych wypadów roślin, spowodowanych przez choroby grzybowe, które zaczną się pod nią doskonale rozwijać. Włóknina poruszana przez wiatr może powodować uszkodzenia młodych siewek. Najlepsze byłoby czasowe przykrywanie roślin, w okresie największych mrozów, ale byłoby to kłopotliwe.
W uprawie cebuli ozimej ważne jest umiejętne nawożenie, szczególnie azotem. Trzeba mieć na uwadze, że składnik ten jest w dużej części wypłukiwany przez zimę i rośliny na wiosnę z powodu głodu azotowego mogą obumierać. Stwierdzono też, że niedostarczenie azotu odpowiednio wcześnie (jak tylko to możliwe, nawet na przedwiośniu), powoduje wystąpienie w późniejszym okresie większego udziału roślin z pędami kwiatostanowymi. Azot dostarczamy w trzech dawkach: przed zimą, na początku wiosny oraz z początkiem grubienia główki cebuli Gleba powinna zawierać także odpowiednie ilości fosforu, potasu i mikroelementów. Składniki te daje się w całości przed siewem. Należy pamiętać, że potas poprawia zdolność przezimowania cebuli. Nie poleca się stosowania chlorkowej formy potasu. Przy stosowaniu nawozów wieloskładnikowych warto zwrócić uwagę na to aby potas w nich zawarty miał pożądaną formę siarczanu. Dawki poszczególnych składników uzależnione są od zasobności gleby. Wykonana jej analiza pozwoli więc na racjonalne stosowanie nawozów i przyczynia się ostatecznie do obniżenia kosztów uprawy.
Cebula ozima wymaga takiej samej staranności i uwagi przy przygotowaniu pola, wysiewie i zabiegach ochrony jak cebula z siewu wiosennego. Ważne jest, aby po wykonanej orce pozostawić czas na odleżenie gleby lub zastosować wał ugniatający. W przeciwnym razie nasiona mogą zostać wysiane za głęboko, przez co wschody będą opóźnione, niewyrównane, a w skrajnych przypadkach nie będzie ich wcale.
Siewu dokonuje się siewnikiem precyzyjnym. Nasiona musza być skalibrowane, zaprawione według zaleceń, posiadać dobrą energię kiełkowania i trafić na wilgotną glebę, tak, aby mogły równo wystartować. Wilgotna gleba w sierpniu może być problemem, jeśli nie dysponuje się nawadnianiem. W systemie wysiewu na podwyższony zagon, zmniejszający niebezpieczeństwo stagnującej zimą i wczesna wiosną wody a zwiększający szybkość nagrzewania się gleby na wiosnę w obrębie systemu korzeniowego, wymagane jest nawadnianie bo gleba na zagonach szybko się przesusza. Równomierność i prędkość wschodów po siewie ma bardzo duże znaczenie dla osiągnięcia odpowiedniej fazy rozwojowej większości roślin, ułatwiającej ich późniejsze przezimowanie. Precyzyjny wysiew zapewnia, że nasiona trafią do gleby na tę samą pożądana głębokość (2-3 cm). Zbyt płytki, naraża rośliny na uszkodzenia herbicydami doglebowymi stosowanymi po siewie. W przypadku cebuli ozimej można stosować te same preparaty doglebowe jakie wykorzystuje się do ochrony przed chwastami w cebuli z siewu wiosennego. Należy jednak pamiętać, że cebuli ozimej nie wysiewamy na mocnych glebach, i dlatego dawki herbicydu doglebowego nie powinny być maksymalne, gdyż mogą spowodować zamieranie kiełkujących roślin. Jeżeli chodzi o zabiegi wykonywane herbicydami totalnymi stosowanymi na krótko przed wschodami, to trzeba zwrócić uwagę, że cebula wysiewana latem, w warunkach dobrej wilgotności, może zaczynać wschodzić już po 7 dniach od momentu wysiewu. W doświadczeniach własnych nie odnotowano pozytywnego efektu działania herbicydów nalistnych stosowanych na chwasty dwuliścienne w dawkach dzielonych. Występujące przejściowe uszkodzenia szczypioru, osłabiały jednak rośliny, co miało wpływ na ich zdolność do przetrwania zimy.
Po wschodach występuje duże zagrożenie młodych roślinek przez wciornastki, które pod koniec sierpnia nalatują z dojrzałych zbóż i charakteryzują się dużą żarłocznością.
Jest to groźny szkodnik, atakujący rośliny już w fazie kolanka, który w dużym nasileniu może zniszczyć wschodzące rośliny. Stąd, ważna jest obserwacja młodych siewek, czy nie pojawiły się na nich małe przecinkowate owady. Po ich zauważeniu niezwłocznie należy opryskać plantację zgodnie z programem ochrony roślin. Zabieg należy wykonać co 5 dni zmieniając środki ochrony, bowiem szkodnik ten bardzo szybko się rozmnaża i uodparnia na zastosowany insektycyd. Koniecznie do preparatu należy dodać zwilżacz. Naturalne opady deszczu, zwłaszcza ulewne, znacznie ograniczają jego występowanie. Zarówno jesienią, jak i później wiosną problemem może być mączniak rzekomy. Trzeba pamiętać, że ta groźna choroba oraz wciornastki, przezimują doskonale na roślinach i dadzą o sobie znać wiosną, jeśli nie zostaną zwalczone jesienią przed nastaniem mrozów. Dlatego nie wolno lokalizować plantacji cebuli ozimej w pobliżu cebuli wysiewanej wiosną, gdyż wspomniane owady z chęcią przemieszczą się na młodsze rośliny i trudno będzie je stamtąd „przepędzić” (przezimują osobniki najbardziej odporne, również na środki ochrony), a i mączniak nimi nie pogardzi. W uprawie cebuli ozimej nie powinno być problemu, jeżeli chodzi o śmietkę cebulankę. Szkody może wywoływać błotniszka czosnkówka. W przypadku wystąpienia zarówno jednego i drugiego szkodnika, stosować można jedynie opryski, które mają przede wszystkim charakter odstraszający. Nie ma obecnie w zaleceniach zapraw owadobójczych, które były najskuteczniejsze. Na cebuli ozimej mogą wystąpić inne choroby i szkodniki, takie jak na cebuli zwyczajnej, dlatego ich zwalczanie jest dokładnie takie samo.
W niektórych latach na plantacjach pojawiły się rolnice, które pozostawione bez potraktowania preparatami chemicznymi w dużym stopniu przerzedzały wschody cebuli, a uszkodzenia jakie pozostawiły wpłynęły na gorsze przezimowanie roślin. W ich zwalczaniu trzeba pamiętać, że opryski wykonuje się nocą.
Cebulę ozimą można także produkować z dymki. Przeważnie wysadza się ją w drugiej połowie września. Optymalny termin sadzenia jest tak jak w przypadku siewu, trudny do precyzyjnego ustalenia. Wczesne pojawienie się mrozów, które zakończą okres wegetacji, może przyczynić się do tego, że cebula dymka nie zdąży się dobrze ukorzenić przed zimą i w dużym stopniu wymarznie. Podaje się, że straty spowodowane wymarzaniem cebuli dymki wysadzanej na przezimowanie w zależności od sezonu mogą wynosić od 12 do 70%. Jeżeli jednak rośliny przetrwają zimę, to można otrzymać, wcześniej niż z cebuli ozimej z siewu, ładnie wyrównaną atrakcyjną cebulę pęczkową z małym zgrubieniem i zielonym szczypiorem. Ta forma sprzedaży może być najbardziej efektywna, ponieważ cebula ozima uprawiana z dymki bardziej będzie podatna na wytwarzanie pośpiechów.
Wojciech Matuszak
PlantiCo – Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Zielonki Sp. z o.o.
Artykuł pochodzi z archiwalnego wydania miesięcznika
