Jak chronić pomidory pod osłonami przed szarą pleśnią?

Szara pleśń jest dużym problemem plantatorów pomidorów uprawianych pod osłonami. Choroba jest szczególnie niebezpieczna w tunelach foliowych, gdzie notuje się sprzyjającą rozwojowi patogenu znaczną wilgotność, większą niż w szklarniach. Dlatego należy skutecznie chronić pomidory z uwagi na powagę problemu.

Podstawą ochrony pomidora przed szarą pleśnią jest częste prowadzenie monitoringu roślin w uprawie pod osłonami, zwracając uwagę na pojawianie się pierwszych objawów choroby.
W przypadku szarej pleśni objawy mogą pojawić się po kilku dniach do tygodnia od infekcji, w zależności od temperatury. Pojawienie się pierwszych oznak choroby w postaci jasnych plam na tkance szyjki korzeniowej, łodygi, liścia czy zawiązka owocu oznacza, że część roślin może już być zainfekowana. W kolejnych dniach plamek chorobowych przybywa. W miejscach tych zmian z czasem pojawia się szary nalot trzonków z zarodnikami konidialnymi, mimo już stosowanego opryskiwania roślin fungicydami. 

Niektóre aplikowane fungicydy nie są w stanie zniszczyć grzybni, która może rozwijać się wewnątrz roślin, choć wydają się one być zdrowe – nie mają bowiem zewnętrznych objawów infekcji. Wówczas choroba postępuje mimo realizowania zabiegów ochronnych.

Szara pleśń

Sprawca choroby, grzyb Botrytis cinerea jest polifagiem. Infekuje wszystkie gatunki roślin warzywnych wnikając do ran i spękań powodowanych najczęściej przez wahania temperatury i wilgotności oraz powstałych przy wykonywaniu zabiegów pielęgnacyjnych.

Grzyb rozwija się intensywnie przy wysokiej wilgotności powietrza (95–100%) i temperaturze 15–20^oC oraz małej ilości światła. B. cinerea zimuje w glebie na resztkach zamierających części roślin a także w formie grzybni, sklerocjów i konidiów. Może także przetrwać zimę na narzędziach uprawowych, opakowaniach, konstrukcjach przechowalni i na nasionach. W związku z tym należy spodziewać się wystąpienia choroby praktycznie w każdym pomieszczeniu uprawowym. Osłabienie roślin we wcześniejszym stadium rozwoju sprzyja rozwojowi sprawcy. W niesprzyjających warunkach, np. w czasie upalnej pogody choroba może rozwijać się w formie utajonej. B. cinerea może być pasożytem lub saprotrofem, w związku z czym szarą pleśń obserwować można na roślinach żywych oraz na ich martwych organach. Oprócz objawów na liściach i łodygach ważną oznaką choroby na owocach są plamki zwane plamistością widmową.

Zwalczanie – metody biologiczne i chemiczne 

1. Ochrona biologiczna ogranicza chemizację środowiska i jest szczególnie polecana zanim nastąpi infekcja roślin.
2. Wskazane jest podejmowanie decyzji stosowania środków pochodzenia naturalnego (tabela 1) na podstawie informacji o zagrożeniach chorobą lub obserwacji warunków wilgotnościowych, które stymulują chorobę.
3. Powszechnie panująca opinia, że tylko środki konwencjonalne są w stanie skutecznie zwalczyć szarą pleśń jest błędna. Znane są przypadki spadku skuteczności środków, które do niedawna wykazywały bardzo wysoką efektywność działania. Spowodowane jest to m.in. szybkim procesem uodpornienia patogenów na ich składniki czynne. Racjonalne włączenie środków pochodzenia naturalnego – mikrobiologicznego (np. zawierających bakterie z rodzaju Bacillus lub grzyby antagonistyczne w stosunku do cinerea) w przemiennym stosowaniu z konwencjonalnymi fungicydami nie tylko zmniejszają szansę uodpornienia się patogenów, ale także w mniejszym stopniu wpływają na chemizacją środowiska.
4. Nie można stosować fungicydów o tej samej substancji aktywnej więcej niż dwa lub trzy razy w sezonie, aby nie dopuścić do uodpornienia się patogenu na dany składnik.
5. W etykietach środków ochrony roślin są wskazania, co terminu ich stosowania. Uważam te informacje za słuszne, choć są zbyt ogólne. cinerea infekuje rośliny w różnym czasie okresu wegetacyjnego w zależności od wielu czynników (w tym pogodowych). Wskazanie dokładnego terminu na podstawie stadium fenologicznego rośliny (BBCH) nie zawsze jest właściwe. Ogrodnik powinien orientować się, o zagrożeniu pojawieniem się patogenu.
6. Wymagane jest zapoznanie się z etykietami opisanych środków, choćby w kontekście stosowanej dawki, ilości zużytej wody oraz częstotliwości powtarzania zabiegów.
7. Corocznie zmienia się asortyment środków ochrony roślin dopuszczonych do ochrony pomidora spod osłon. Plantator powinien zapoznawać się z aktualnym wykazem fungicydów dopuszczonych do stosowania w tej uprawie.
8. Ochrona powinna być realizowana na podstawie sygnalizacji zagrożenia chorobą z użyciem właściwych fungicydów, które są zarejestrowane w uprawie pomidora pod osłonami. cinerea tworzy nowe rasy odporne na działanie substancji grzybobójczych. W związku z tym wymagana jest rotacja cyklicznie stosowanych fungicydów ze względu na substancję czynną. Środki pochodzenia mikrobiologicznego są nowoczesne, przyjazne środowisku. Ich skuteczność jest zadawalająca, jeżeli zostaną zastosowane zapobiegawczo, czyli zanim nastąpi infekcja.
9. Środki należy stosować w terminach zgodnych z sygnalizacją, a w przypadku jej braku – zapobiegawczo w okresach sprzyjających chorobie. Jeśli w danym gospodarstwie jest duży problem z chorobą, wskazane jest opryskiwanie rozsady do momentu wysadzenia roślin na miejsce stałe.

Tabela 1. Środki niechemiczne stosowane w zwalczaniu szarej pleśni na pomidorach w uprawie pod osłonami

Ważna jest informacja, o działaniu fungicydu (tab. 2). Najbardziej racjonalnym rozwiązaniem jest odpowiedni dobór fungicydów w zależności od pojawiania się objawów szarej pleśni. Jeśli brak jest symptomów choroby, to należy stosować zapobiegawczo środki o działaniu zapobiegawczym, które mają za zadanie nie dopuścić do infekcji roślin. Po pojawieniu się nielicznych, pierwszych objawów chorobowych wskazane są fungicydy o działaniu interwencyjnym, ponieważ substancje czynne zawarte w tych fungicydach wnikają do wnętrza roślin. W takim przypadku istnieje szansa zahamowania rozwoju patogenu lub całkowitego zniszczenia rozwijającej się grzybni sprawcy choroby.

Tabela 2. Chemiczne środki ochrony roślin stosowane w zwalczaniu szarej pleśni na pomidorach w uprawie pod osłonami

Autor: dr Jan Sobolewski, Skierniewice