Trudność w uzyskaniu precyzyjnej obsady buraka ćwikłowego polega na tym, że zdecydowana większość odmian tego warzywa wytwarza wielokiełkowe kłębki nasienne, z których wyrasta więcej niż jedna roślina.
Materiał siewny buraków ćwikłowych stanowią kłębki. Z kłębków wielokiełkowych wyrasta kilka roślin, dlatego dla uzyskania wyrównanego produktu konieczne bywa ich przerywanie. W celu ograniczenia deformacji korzeni oraz wysokich kosztów przerywki w uprawach buraków ćwikłowych stosuje się siew rozrzedzony oraz rekomenduje się materiał siewny uzyskany z wyselekcjonowanych odmian dających kłębki jedno- lub dwukiełkowe. Kłębki wielokiełkowe mogą być również rozdzielane mechanicznie w segmentatorach i tą drogą uzyskuje się nasiona jednokiełkowe. Innym sposobem mechanicznej obróbki nasion buraka jest szlifowanie mające na celu nadanie im kulistego kształtu. Dzięki temu są one bardziej wyrównane, co wpływa na łatwość i precyzję siewu, jednocześnie nie zmniejsza się siła kiełkowania tych nasion.
Wielokiełkowość i siła kiełkowania dla precyzyjnego ustalenia obsady
Nasiona przeznaczone do wysiewu muszą odznaczać się wysoką laboratoryjną zdolnością kiełkowania (LZK) i wysoką polową zdolnością wschodów (PZW) w celu otrzymania optymalnej obsady roślin w polu. Niektóre firmy nasienne udostępniają klientom informacje o wielokiełkowości każdej partii nasion. Znając ten parametr określany jako SCF (Sprout Count Factor) oraz siłę kiełkowania nasion można precyzyjnie ustalić ile roślin wyrośnie z określonej liczby nasion i precyzyjnie ustalić obsadę. Na przykład jeżeli siła kiełkowania wynosi 85%, a SCF jest równe 2,2, to z każdych wysianych 100 nasion wyrośnie 187 roślin lub gdy siła kiełkowania wynosi 92%, a SCF – 1,2, to z każdych 100 nasion wyrośnie 110 roślin. Zgodnie ze specyfikacją ESTA (Europejska Gwarancja Jakości Zaprawiania Nasion – European Seed Treatment Assurance) dotyczącą nasion warzyw precyzyjne nasiona jednokiełkowe buraka ćwikłowego powinny mieć siłę kiełkowania nie mniejszą niż 80%, natomiast wielokiełkowego nie mniejszą niż 90%.
Umiarkowane wymagania klimatyczne i glebowe
Burak ćwikłowy do kiełkowania wymaga temperatury min. 8°C, a do wschodów 11°C. Optymalna temperatura do wzrostu roślin waha się w przedziale 15–18°C. Temperatura poniżej 10°C utrzymująca się przez dwa tygodnie może spowodować wybijanie pędów kwiatostanowych. Natomiast kilkudniowe, krótkotrwałe obniżenie temperatury nawet do 0°C nie wywołuje jarowizacji. Spadki temperatury poniżej 0°C są bardzo niebezpieczne dla roślin we wczesnej fazie wzrostu, ponieważ może nastąpić uszkodzenie młodych siewek, a w okresie zbiorów występuje uszkodzenie korzeni spichrzowych.
Burak ćwikłowy wymaga odpowiednio wysokiego natężenia światła. Brak światła powoduje zahamowanie wzrostu roślin i zmniejszenie wielkości korzeni, dlatego należy przestrzegać norm wysiewu nasion. Gleba do uprawy tego warzywa powinna odznaczać się dobrą strukturą i nie mieć skłonności do zaskorupiania się. Gleby piaszczysto-gliniaste, zawierające nawet poniżej 1,5% substancji organicznej, ale dobrze uprawione, zapewniają prawidłowe wschody roślin i uzyskanie typowego kształtu korzeni uprawianych odmian buraków. W uprawie odmian buraków o korzeniach wydłużonych kluczowe znaczenie odgrywa struktura gleby. Takie odmiany dobrze jest uprawiać na glebach charakteryzujących się wysoką miąższością. Burak lubi gleby zasobne w wapń, jednak nie toleruje wapnowania bezpośrednio przed siewem. Najlepiej jest wybierać gleby o odczynie zbliżonym do obojętnego. Optymalny zakres pH gleby mieści się w przedziale 6,5–7,0. Niższe pH jest przyczyną słabych wschodów, zamierania siewek oraz zaburzeń fizjologicznych.
Odmiany uprawianych buraków ćwikłowych różnią się miedzy sobą zawartością czerwonych i żółtych barwników, ich wzajemnym stosunkiem oraz tempem gromadzenia się w korzeniach. Odmiany buraków wyselekcjonowane w ostatnich latach charakteryzują się wysoką zawartością betaniny, dzięki temu są doskonałym surowcem do pozyskiwania naturalnych barwników dla przemysłu spożywczego. Zabarwienie świeżych korzeni buraków zależne jest przede wszystkim od wyboru odmiany, miejsca uprawy, terminu siewu oraz zbioru korzeni, wilgotności gleby i nawożenia.
W zależności od przeznaczenia buraki ćwikłowe wysiewa się w następujących terminach:
- na bezpośrednie spożycie – od końca kwietnia do połowy maja,
- na przechowywanie – od końca maja do początku lipca,
- do przemysłu przetwórczego (do konserwowania korzenie kuliste małe) – w połowie lipca.
System uprawy
Buraki wysiewa się rzędowo, w rzędach oddalonych od siebie o 25–30 cm lub w systemie pasowo-rzędowym po 4 rzędy, co 27–30 cm i 45–54 cm na przejazd kół ciągnika (przy rozstawie kół 135 cm). Bardzo dobry rezultat w uprawie buraków gwarantuje wysiew w odległości rzędów 19 cm (6 rzędów między kołami ciągnika). Rośliny są wtedy rozmieszczone równomiernie oraz występuje małe wzajemne zacienianie roślin. Dzięki temu buraki tworzą kształtne korzenie. Jednak przy zastosowaniu takiego wysiewu nasion trudno jest prowadzić mechaniczne uprawki międzyrzędowe, a ochrona przed chwastami musi polegać głównie na stosowaniu herbicydów. Przewidując oszczędne zużycie herbicydów i ich stosowanie pasowo (tylko w samych rzędach roślin), buraka ćwikłowego można uprawiać podobnie jak buraka cukrowego w rozstawie rzędów 45–50 cm, przy większym zagęszczeniu roślin w rzędzie. Wysiew w tak dużej rozstawie niesie z sobą wiele zalet i wad. Zaletą jest ułatwienie mechanicznych zabiegów pielęgnacyjnych. Wadą jest wzrost udziału w plonie korzeni o dużej masie i średnicy. Wzrost udziału silnie wyrośniętych korzeni w plonie jest efektem słabych wschodów oraz zbyt małego zagęszczenia roślin, mało precyzyjnego siewu i błędów agrotechnicznych.
Głębokość siewu kłębków buraka ćwikłowego uzależniona jest od rodzaju gleby – na glebach lekkich wynosi 2–3 cm, na glebach ciężkich 1–2 cm. Stosując herbicydy doglebowe należy wysiewać nasiona na głębokość co najmniej 2 cm, w innym przypadku może wystąpić ryzyko uszkodzenia siewek. Zbyt głęboki siew nasion może spowodować opóźnienie wschodów, szczególnie gdy na skutek opadów deszczu następuje zamulenie powierzchni gleby. Tworząca się w następstwie tego skorupa utrudnia wschody buraków. Nasiona buraków powinny być wysiane w taki sposób, aby swą powierzchnią stykały się z wilgotną, zwięzłą warstwą gleby, znajdującą się bezpośrednio pod nasionami. Wierzchnia warstwa gleby powinna być spulchniona o strukturze gruzełkowatej, która ułatwi szybkie wschody nasion. Norma wysiewu uzależniona jest od ilości nasion w kłębku oraz przeznaczenia plonu korzeni. Na 1 ha w zależności od przeznaczenia i terminu uprawy zaleca się wysiewać:
- letni zbiór korzeni (siew 1–5 maja) – 0,5–0,8 mln nasion,
- jesienny zbiór bezpośrednio do sprzedaży i przechowania (10–20 maja) – 0,5–0,8 mln nasion,
- zbiór jesienny do przetwórstwa (10–20 maja) – 0,4–0,6 mln nasion,
- poplonowa uprawa (10–15 czerwca) – 0,5–0,8 mln nasion.
Dla nasion sprzedawanych nie na sztuki a na wagę w przypadku wysiewu kłębków wielonasiennych norma siewu wynosi 12–24 kg na 1 ha, natomiast jednokiełkowych – 6–9 kg na 1 ha. Do wysiewu nasion zaleca się stosowanie siewników precyzyjnych, zwłaszcza przy wysiewie kłębków jednokiełkowych.
Kłębki do skiełkowania wymagają dużej ilości wody, dlatego siewnik powinien być wyposażony w kółka ugniatające. Bezpośrednio po wysiewie nasion można zwałować glebę lekkim wałem, gwarantuje to lepsze podsiąkanie wody kapilarnej w glebie. Jednak na glebach zwięzłych, gliniastych o skłonności do tworzenia skorupy wałowania należy unikać. Gdy przed wschodami roślin nastąpi zaskorupienie gleby można ją spulchnić lekką broną.
Robert Rochowiak
Piotr Kozłowski
Artykuł pochodzi z archiwalnego wydania miesięcznika Warzywa
