Wysokiej jakości rozsada warzyw daje gwarancję bardzo dobrej kondycji roślin po wysadzeniu w pole i w czasie dalszego wzrostu, co w konsekwencji wpływa na wysokość plonu. Niestety rośliny w czasie produkcji rozsady narażone są na wiele zagrożeń. Jednym z groźniejszych są choroby zgorzelowe.
Jak uniknąć zgorzeli?
Objawy zgorzeli najczęściej są obserwowane na dolnej części łodyg i na szyjkach korzeniowych. W miejscu infekcji tkanki stają się wodniste i występują na nich przewężenia. Z czasem rośliny szybko więdną, a następnie przewracają się i zamierają. Straty związane z tą chorobą nie kończą się na etapie fazy rozsady, ale mogą być również zauważalne na roślinach rosnących na miejscach docelowych (w polu lub pod osłonami). Zdarza się, że w czasie wysadzania rozsady objawy zgorzeli jeszcze nie są zauważalne na roślinach.
Warunkiem wyprodukowania dobrej jakości rozsady, jest przede wszystkim zastosowanie właściwego substratu oraz zapewnienie roślinom optymalnych warunków do wzrostu. Substrat przeznaczony do produkcji rozsady musi być wolny od czynników chorobotwórczych i posiadać odpowiednie właściwości powietrzno-wodne, z pełną zasobnością w składniki pokarmowe. Są dostępne w handlu gotowe mieszanki spełniające te warunki.
Konieczna prawidłowa diagnoza
Zgorzel siewek najczęściej jest powodowana przez kompleks różnych gatunków organizmów grzybopodobnych, grzybów (Pythium ultimum, Rhizoctonia solani, Sclerotinia sclerotiorum, Botrytis cinerea, Fusarium spp., Phomopsis spp.), czy patogenicznych bakterii. W mojej wieloletniej praktyce ogrodniczej najwięcej problemów z chorobami zgorzelowymi obserwowałem w warzywach kapustnych. Najczęściej na porażonych roślinach diagnozowałem R. solani czy grzyby z rodzaju Pythium, ale często wiele większym problemem było uszkodzenie siewek czy rozsady przez nadmierne zasolenie podłoża, co błędnie było odczytywane przez ogrodników jako zgorzel spowodowana patogenami. Obserwuję, że produkcja rozsad w multiplatach sprzyja temu nieinfekcyjnemu zaburzeniu z uwagi na częstość nawożenia siewek, nie bacząc na małą objętość bryły korzeniowej. W takich warunkach łatwo można przekroczyć poziom zasolenia.
Organizmy z rodzaju Pythium
Najbardziej powszechnymi patogenami zgorzelowymi są organizmy grzybopodobne z rodzaju Pythium. Należą do klasy Oomycetes. Kiedyś zaliczane były do grzybów, obecnie do lęgniowców. Od grzybów różnią się tym, że tworzą plechę o budowie komórczakowatej bez przegród poprzecznych. To jest istotna cecha, ponieważ w diagnostyce mikroskopowej pozwala wstępnie dokonać selekcji czy sprawcą choroby jest lęgniowiec czy grzyb. Rozmnażanie wegetatywne następuje przez zoospory, które mają po dwie nierówne wici, a w rozmnażaniu płciowym tworzą się oospory. Gatunki Pythium preferują nadmierną ilość wody, zbyt wysoką lub niską temperaturę, bądź nagłe wahania temperatury. Ta informacja jest ważna dla producentów rozsad, aby nie doprowadzać do takich stanów środowiska. Szczególnym gatunkiem powodującym zgorzele jest P. ultimum. Infekowane są korzenie i podstawa pędu, a nekroza może rozszerzać się do wysokości nawet 2/3 sadzonki, powodując jej zamieranie lub bardzo silne zahamowanie wzrostu. Choroba rozwija się przy wysokiej wilgotności podłoża i przy dużych wahaniach temperatury. Innym gatunkiem jest P. aphanidermatum, który atakuje młode rośliny.
Rhizoctonia i Sclerotinia
Rhizoctonia solani to gatunek grzybów, który infekuje ponad 300 gatunków roślin. Grzyb tworzy bardzo liczne, brązowawe strzępki grzybni, które infekują podstawę pędu i korzenie. Rosną one również na powierzchni wilgotnego podłoża, infekując kolejne rośliny. Pierwsze symptomy to zamieranie pojedynczych pędów i stopniowe rozszerzanie się zgnilizny. Grzyb jest groźnym patogenem siewek oraz sadzonek. Patogen dosyć często spotykany w produkcji rozsady kapustowatych.
Współsprawcą zgorzeli siewek i rozsady jest również S. sclerotiorum. Grzyb ten może przetrwać w glebie w formie czarnych sklerocjów. W obecności rośliny żywicielskiej sklerocja kiełkują i strzępki wrastają do podstawy pędu lub liści stykających się z glebą. Nieraz na porażonych częściach roślin rozwija się biała, watowata grzybnia, w której wyrastają sklerocja. Tworzą się one również wewnątrz porażonych łodyg. Podobne objawy wywołuje S. rolfsii, ale sklerocja formujące się ze strzępek grzybni są niewielkie, kuliste, bardzo liczne, początkowo białawe, następnie brązowiejące. Grzyb rośnie na powierzchni podłoża porażając kolejne rośliny.
Inne grzyby i bakterie
Rozwojowi grzybów z rodzaju Fusarium sprzyja zbyt częste sadzenie tych samych gatunków roślin wrażliwych na fuzariozę w to samo miejsce, co powoduje gromadzenie się patogenów w glebie. Patogeny przerastają z wiązek przewodzących na powierzchnię pędów, gdzie tworzą bardzo liczne skupienia zarodników. Są one rozprzestrzeniane z prądami powietrza, przez owady oraz z zakażoną glebą. Czasem w miejscu plam może pojawiać się białawy, a potem różowawy nalot strzępek grzybni i zarodników.
Botrytis cinerea to wszędobylski grzyb powodujący szarą pleśń, występującą praktycznie na wszystkich gatunkach roślin uprawianych w niekorzystnych warunkach. Rozwojowi patogenu sprzyja wilgotne środowisko i szeroki zakres temperatur. Znamy jego objawy na roślinach w zaawansowanym stadium rozwoju, ale także jest sprawcą zgorzeli.
Bakteria Pectobacterium carotovorum (dawniej zaliczana do rodzaju Erwinia) jest najczęściej współistniejącym czynnikiem infekcyjnym w kompleksie z innymi patogenami powodującymi zgorzel siewek i rozsady. Bakteria preferuje wysoką temperaturę i wilgotność podłoża.
Zwalczanie sprawców zgorzeli
Nasiona do produkcji rozsady powinny być wolne od patogenów. Ponieważ wycofano zaprawy nasienne, obecnie poleca się wykorzystywanie alternatywnych środków ograniczających patogeny. Wśród nich naleźć można m.in. nawozy czy produkty na bazie pożytecznych mikroorganizmów.
W produkcji pomidora, ogórka, papryki, kapusty głowiastej dopuszczony jest środek Previcur Energy 840 SL w formie koncentratu do sporządzania roztworu wodnego o działaniu systemicznym do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego przed kompleksem grzybów glebowych z rodzaju Phytophthora i Pythium. Środek ten można stosować do ziemi kompostowej i innych substratów używanych do produkcji rozsady w dawce 250 ml środka + 20 l wody na 1000 litrów podłoża. Pryzmę należy polać cieczą użytkową i dokładnie wymieszać. Zabieg powinien być wykonany na 2–3 dni przed użyciem podłoża do siewu lub pikowania. Previcur Energy 840 SL można też użyć do podlewania siewek lub rozsady, wówczas stężenie środka wynosi 0,10–0,15% (100–150 ml środka w 100 l wody).
Autor: dr inż. Jan Sobolewski Skierniewice
Fot. Jan Sobolewski
Artykuł pochodzi z archiwalnego wydania czasopisma Warzywa 1/2022, str. 54-56. Zamów prenumeratę czasopisma w sklepie internetowym Plantpress: PRENUMERATA WARZYWA