Przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu produkcji oberżyny warto przyjrzeć się tegorocznemu rachunkowi ekonomicznemu. Każde gospodarstwo powinno prowadzić własne notatki, co pozwala na ocenę mijającego sezonu i sprawdzenie, czy podjęte w poprzednim roku decyzje uprawowe były prawidłowe. Podobnie można ocenić, czy stosowany schemat nawożenia się sprawdził, a także na ile go poprawiliśmy. Ocenie należy poddać również odmiany, a jest to możliwe jedynie wtedy, gdy systematycznie waży się i zapisuje uzyskane zbiory. Decyzje szacunkowe, podejmowane „na oko” często w konfrontacji z rzeczywistymi danymi okazują się błędne. Przedstawiamy zalecenia produkcyjne w pierwszym okresie uprawy oberżyny.
Zazwyczaj podstawowym celem producentów jest dążenie do uzyskiwania wysokich plonów dobrej jakości przy możliwie najniższych nakładach, co nie jest jednak jednoznaczne z korzystaniem z najtańszych środków produkcji.
Należy zaznaczyć, że wciąż produkcja oberżyny jest jedną z najopłacalniejszych upraw warzyw w Polsce, gdzie zainwestowane 1 zł może dać nawet 3,5 zł. Tak więc wciąż inwestycje poniesione na modernizację i rozwój produkcji zapewniają szybki zwrot poniesionych nakładów inwestycyjnych.
Dobór odmiany oberżyny
Jakość gleby
Podstawowym pytaniem przy doborze odmian, jakie musimy sobie zadać, to jakim podłożem – jaką glebą dysponujemy w gospodarstwie. Odmiany powinno się dobierać tak, aby na gleby o słabym kompleksie sorpcyjnym, czyli na gleby piaszczyste, trafiały jedynie warzywa o silnym systemie korzeniowym. Odmiany takie będą w stanie poradzić sobie w stresowych letnich warunkach uprawy, a ich rozbudowany system korzeniowy pozwoli na prawidłowe zaopatrzenie rośliny w wodę i składniki pokarmowe.
Inaczej wybiera się oberżynę na gleby i stanowiska żyzne – tam powinno się stosować odmiany o nieco słabszym wzroście tak, aby na żyznym stanowisku nie było problemu z nadmiernym wzrostem wegetatywnym w warunkach obfitości wody i składników odżywczych. Odmianami polecanymi do upraw na dobrych stanowiskach są m.in.: Crystal F1, Onyx F1, Madrid F1 i wiele innych. Odmiany te posadzone na glebach słabych rosną wolno i nie dają sobie rady, są bardzo wczesne, ale drobnieją. Natomiast uprawiane na dobrych stanowiskach zachowują oczekiwaną przez nas równowagę wzrostu.
Obiekty uprawowe
Odmiany oberżyny można podzielić na takie, które tworzą niezbyt wysokie rośliny rosnące prawidłowo w obiektach niższych. Znamy także odmiany silnie rosnące predysponowane do uprawy w nowoczesnych, wysokich tunelach uprawowych. Odmiana o wysokich roślinach posadzona w zbyt niskim obiekcie nie będzie wiązała prawidłowo owoców w lipcu i sierpniu z uwagi na niewystarczającą możliwość wentylacji obiektu. Jednak liczna grupa odmian nadaje się do większości typów obiektów. Błędy popełniane w doborze odmian zawsze mszczą się spadkiem wydajności, zdrowotności roślin, jakości owoców i obniżeniem wyniku ekonomicznego produkcji tunelowej w gospodarstwie.
Umiejętności producenta
Wiedza i doświadczenie producenta ma olbrzymie znaczenie w doborze odmiany. Zazwyczaj odmiany nowoczesne to odmiany wymagające wysokiego i stałego nawożenia oraz umiejętnego podlewania. Odmiany takie reagują na błędy nierównomiernym plonowaniem lub drobnieniem owoców.
Ta sama odmiana uprawiana z błędami drobnieje lub częściej zapada na choroby odglebowe.
Potrzeby i trendy rynkowe
Ze względu na kanał sprzedaży odmiany można podzielić na odmiany „marketowe”, których owoce osiągają masę 200–350 g, np. oraz odmiany „giełdowe” o owocach większych i cięższych. Są wreszcie odmiany ogólnoużytkowe o owocach 250–400 g.
Dodatkowym elementem jest dobór odmian w kierunku braku kolców na szypułce owocu oraz na roślinie, co znacząco podnosi komfort pracy w gospodarstwie oraz zapobiega uszkadzaniu i ordzawianiu owoców, tak w uprawie tunelowej, jak również w polu przy paliku.
Od wielu lat oferowane są także odmiany o partenokarpne, które do wydania plonu wymagają mniejszej ilości pyłku. Podane powyżej cechy braku kolców i partenokarpność znacząco wpływają na jakość uprawianej odmiany mieszańcowej, podnoszą jej wartość oraz parametry użytkowe i uprawowe.
Podsumowując, producent na podstawie znajomości swojego gospodarstwa oraz wymagań rynkowych powinien dobierać odmiany pod kątem miejsca, gdzie owoce będą dostarczane i sprzedawane, rodzaju gleby, typu obiektów uprawowych oraz wiedzy i doświadczenia, a nie pod kątem opinii zasłyszanych na giełdzie lub od sąsiada.
Przygotowanie do uprawy
Listopad i grudzień to czas, kiedy powinny rozpocząć się przygotowania do kolejnego sezonu uprawowego. Obejmują one staranne i dbałe przygotowanie gleby przed orką zimową.
W tym czasie należy usunąć i przenieść na kompostownik wszystkie resztki z poprzedniego sezonu. Ich zaorywanie na stanowisku uprawowym prowadzi niejednokrotnie do przenoszenia patogenów na kolejny sezon.
Okres jesienny jest także najlepszy do stosowania nawozów zielonych oraz obornika. Co daje czas do prawidłowego rozkładu materii organicznej w glebie.
Jest to także dobry czas do stosowania preparatów mikrobiologicznych: grzybów ryzosferycznych lub bakterii ryzosferycznych w celu zapobiegania chorobom odglebowym w kolejnym sezonie.
Zabiegów tych nie należy opóźniać lub odkładać na okres wiosenny. Ich skuteczność jest najlepsza, gdy mają dostatecznie długi czas działania zanim rozpoczniemy wiosną uprawy i nasadzenia.
Uprawa roślin na własnym korzeniu czy szczepionych
W swoim naturalnym środowisku (Indie, Afryka), oberżyna jest to ciepłolubna bylina o zdrewniałych łodygach. W uprawach traktowana jest jako jednoroczna. Tworzy silny i rozległy system korzeniowy. Niestety w polskich warunkach niezwykle często jest infekowana przez patogeny odglebowe. Z tego względu uprawa w monokulturze i bez wymaganego 3-, 4-letniego zmianowania prowadzi do częstych problemów uprawowych. Doświadczeni producenci prowadzący coroczną uprawę oberżyny często decydują się na dezynfekcje gleby.
Może ona być prowadzona metodą chemiczną, co prowadzi do całkowitego zniszczenia życia mikrobiologicznego gleby i podłoży oraz do szybkiego „spalania” substancji organicznej zawartej w glebie prowadząc do okresowego 4-6 tygodniowego przeazotowania uprawy. Inną metodą jest dezynfekcja preparatami ekologicznym na bazie propolisu, oleju z czarnej rzepy oraz z gorczycy, co zapobiega niszczeniu gleb (np. preparat Bioreset). W przypadku obydwu metod zaleca się 10–14 dni po zabiegu podać do gleby preparaty mikrobiologiczne. W innym przypadku patogeny szybko rozwijają się na dezynfekowanym stanowisku.
Metodą stosunkowo najkorzystniejszą jest wspomaganie zdrowotności gleby przez coroczne podawanie preparatów mikrobiologicznych zanim zaobserwuje się pierwsze objawy zmęczenia gleby. Zabieg ten należy wykonywać jesienią oraz obowiązkowo wczesna wiosną przy pierwszym kultywatorowaniu gleby.
Alternatywną metodą redukowania problemu chorób odglebowych w uprawie oberżyny jest szczepienie roślin na podkładkach specjalistycznych. Przed laty w Japonii opracowano metodę szczepienia na podkładkach odpornych, co pozwala na pełne unikniecie problemów uprawowych.
Metoda ta jest także stosowana w nowoczesnych zakładach produkcyjnych na świecie w uprawach całorocznych na podłożach inertnych (wełna, kokos, torf wysoki) w celu podniesienia wigoru zdrowotności i wydajności w produkcji.
Obecnie oferowane są dwa typy podkładek do szczepienia oberżyny. Pierwsza podkładka to Solanum torvum, niestety jej siewki rosną bardzo wolno, co wymaga wysiewu nasion od 45 do 60 dni przed wysiewem nasion odmiany szlachetnej. Z tego względu podkładka jest powszechnie stosowana w Hiszpanii oraz na Sycylii, gdzie zimą koszty produkcji rozsady bez ogrzewania i bez konieczności stosowania lamp są bardzo niskie. Drugą grupą podkładek są podkładki typu pomidorowego – niestety musimy liczyć się w ich przypadku z problemami efektywnego zrastania z odmianami oberżyny na poziomie 65%.
Najnowszym osiągnieciem japońskiej firmy nasiennej Kaneko jest podkładka interspecyficzna stosowana do szczepienia oberżyny oraz papryki o nazwie Hikyaku F1, która wymaga tylko siedmiodniowego wyprzedzenia w wysiewie nasion ze względu na dużą wielkość nasion i wigor siewek. Jest to podkładka bardzo obiecująca i prosta w stosowaniu, a szczepienie na niej oberżyny niczym nie odbiega od szczepienia papryki.
Przygotowanie rozsady
Oberżyna podobnie jak papryka wymaga 5–7 tygodni wstępnej produkcji w celu przygotowania prawidłowej rozsady. Wysiew nasion prowadzimy w warunkach kontrolowanej temperatury, wysokiej wilgotności i najlepiej pełnego zaopatrzenia w światło. Wysiew nasion oberżyny prowadzony jest w Polsce od 25 lutego do 15 marca.
Do wysiewu stosuje się podłoże uniwersalne wzbogacone w makro i mikroskładniki do poziomu zasolenia ok.1g NaCl/ dm3 podłoża oraz uregulowane pH w zakresie 5,8–6,3. W sprzedaży oferowane są także specjalistyczne podłoża do wysiewu nasion o uregulowanej granulacji ułatwiającej utrzymanie wysokich parametrów temperatury i wilgotności.
Optymalna temperatura do wschodów wynosi 22–24°C a wilgotność podłoża 90–95%.
Siewki doświetla się zazwyczaj od momentu kolankowania – czyli od początku kiełkowania nasion. W pierwszych 5–7 dobach doświetlanie może być prowadzone bez przerw. Po tym okresie rośliny wymagają co najmniej 8–10-godzinnego okresu spoczynku czyli nocy.
Należy pamiętać, że podłoża do wysiewu mają niewielkie ilości składników pokarmowych, które wystarczają roślinom co najwyżej na 10–14 dni wzrostu Po tym okresie siewki muszą być przepikowane do podłoża uprawowego o większej zasobności. Opóźnienie pikowania osłabia dalszy wzrost roślin oraz prowadzi do nieprawidłowości w ich wzroście i rozwoju.
Na kilka godzin przed planowanym pikowaniem rośliny warto jest zasilić wysokofosforowym nawozem dolistnym o stężeniu 0,3% w maksymalnej dawce 2 l roztworu na 1m2. Zabieg ten poprawia ukorzenianie siewek w nowym podłożu.
Z uwagi na wysokie zapotrzebowanie oberżyny na nawozy fosforowe (to cecha wspólna z papryką) rośliny powinny mieć w podłożu uniwersalnym zapas nawozów na 2–3 tygodni wzrostu. Po tym okresie należy raz w tygodniu stosować nawozy wieloskładnikowe z wysoką zawartością fosforu o stężeniu 0,3% w dawce 2 l roztworu na 1m2. Zabieg ten wykonuje się zazwyczaj co drugie podlewanie naprzemiennie z saletrą wapniową w stężeniu 0,3%.
Należy pamiętać, aby niezależnie od pogody i temperatury na zewnątrz szklarni lub tunelu produkowaną rozsadę prawidłowo i intensywnie wietrzyć, co najmniej raz dziennie, w celu uzyskania pełnej wymiany gazowej. Pozwala to także na uzupełnienie CO2 w powietrzu. (optymalna dawka CO2 dla rozsady to 1 kg na 1000 m2 rozsadnika na dobę – zazwyczaj w 2 dawkach).
Optymalna temperatura powietrza po przepikowaniu roślin to 20–24°C w ciągu dnia oraz minimum 16–18°C w nocy. Temperatura podłoża w ciągu dnia i w nocy powinna być stabilna i wynosić 20–22°C. Spadek poniżej 16°C prowadzi do rozwoju chorób i zamierania korzeni. Utrzymywanie temperatury gleby wyższej niż 22°C prowadzi do wybiegania roślin i do występowania chorób na liściach i łodygach.
Rozsada gotowa do sadzenia ma 5–7 w pełni wykształconych i wyrośniętych liści, silny system korzeniowy, który pokrywa co najmniej 1/3 bryły podłoża od dołu. Rozsada powinna być krępa, sztywna i mieć wysokość ok. 15–20 cm.
Tomasz Marasik
Toma Seeds
Artykuł pochodzi z czasopisma “Szklarnie Tunele Osłony” 6/2020
