Jakie są początki uprawy cebuli ozimej w Polsce? Jaki jest cel uprawy cebuli ozimej? Jakie odmiany należy wybrać do produkcji cebuli ozimej? Czym powinny się one charakteryzować? Jak wygląda uprawa cebuli ozimej? Jaki plon z 1 ha uzyskuje się w uprawie cebuli ozimej? Na te pytania odpowiedział nam dr inż. Wojciech Matuszak – Dyrektor Zakładu Hodowlano-Nasiennego Spójnia firmy PlantiCo Zielonki Sp. z o.o.
Początki uprawy cebuli ozimej w Polsce
Pierwsze próby uprawy cebuli ozimej w Polsce przeprowadzono w Instytucie Warzywnictwa w Skierniewicach w połowie lat osiemdziesiątych XX wieku. Nie zakończyły się one sukcesem. Możliwość uprawy cebuli ozimej w warunkach klimatycznych naszego kraju zauważyli kilka lat później hodowcy firmy „Spójnia” w Nochowie (obecnie PlantiCo Zielonki), wysiewając materiały hodowlane tej cebuli na poletka doświadczalne. Do decyzji o rozpoczęciu prac hodowlanych przyczyniły się obserwacje zmieniającego się klimatu w obszarze środkowej Europy – zacieranie się poszczególnych pór roku oraz większa częstotliwość występowania łagodnych zim. Zmiany te wpłynęły znacząco na świat roślin. Zauważono, że niektóre gatunki i odmiany uważane dotychczas za nieodporne na mróz były zdolne do przetrwania zimy w Polsce w dobrej kondycji. Sytuacja ta, z wielu względów niekorzystna, stworzyła jednak nowe możliwości w uprawie i hodowli roślin. Przykładem była właśnie cebula ozima. Opublikowane później w prasie pozytywne wyniki, uzyskane w doświadczeniach w Nochowie wywołały duże zainteresowanie producentów, firm zagranicznych sprzedających nasiona warzyw i placówek naukowych. Firmy zagraniczne, zaczęły wychodzić z propozycją swoich odmian, uprawianych od dawna w Europie Zachodniej, a ośrodki naukowe podjęły nowe badania.
Jaki jest cel uprawy cebuli ozimej?
Celem uprawy cebuli ozimej jest uzyskanie bardzo wcześnie cebuli do zaopatrzenia rynku warzyw świeżych i przetwórstwa, zanim zaczną się zbiory cebuli z dymki i siewu wiosennego. Uprawa zimująca cebuli pozwala na zbiór cebuli z zielonym szczypiorem i wyraźnym zgrubieniem o średnicy 3-4 cm już pod koniec maja, a pod koniec czerwca (w niektórych sezonach nawet po połowie czerwca) z zaschniętą szyjką i suchą łuską. W razie potrzeby można taką cebulę przechować do momentu pojawienia się cebuli z innych upraw.
Jakie odmiany należy wybrać do produkcji cebuli ozimej? Czym powinny się one charakteryzować?
Aby osiągnąć sukces w produkcji cebuli ozimej trzeba w pierwszej kolejności wybrać odpowiednie odmiany. Muszą one charakteryzować się dwiema podstawowymi cechami: wyróżniającą się zdolnością do przetrwania zimy oraz małą podatnością na wybijanie wiosną w pędy kwiatostanowe (tworzenia tzw. pośpiechów). Takimi odmianami są AGRA i ALGIDA hodowli PlantiCo, które sprawdzają się wyjątkowo w polskich warunkach klimatycznych i są jedynymi wyhodowanymi w Polsce odmianami zimującymi.
Agra to odmiana średnio-późna, której okres wegetacji (na zbiór pęczkowy) waha się w granicach 285–300 dni. Odznacza się wiernym i stabilnym plonem. Tworzy kuliste cebule o masie 90–140 g, w zależności od warunków uprawy. Miąższ jest biały, łagodny w smaku. Sucha łuska ma barwę jasnobrązową. W porównaniu z innymi odmianami badanymi przez COBORU, wykazuje wyższą odporność na mączniaka rzekomego i większą zawartość suchej masy. Polecana jest głównie na zbiór pęczkowy z zielonym szczypiorem ale również do krótkiego przechowywania z suchą łuską.
Algida jest odmianą wcześniejszą od Agry – okres wegetacji (na zbiór pęczkowy) 275-285 dni. Tworzy kuliste cebule o masie 90-140 g, w zależności od warunków uprawy. Miąższ jest biały, łagodny w smaku. Sucha łuska jasnobrązowa. Badania COBORU potwierdzają wysoką odporność na pośpiechowatość. Algida podobnie jak Agra polecana jest głównie na zbiór pęczkowy z zielonym szczypiorem. W maju, kiedy zaczynają plonować nie ma na rynku świeżej cebuli, brak również tej ze zwykłych przechowalni , a cebule pochodzące z chłodni nie są już konkurencyjne dla nowalijki, którą klienci chętniej wybierają. W tym momencie również nie ma jeszcze w sprzedaży cebuli uprawianej z dymki. Zatem cebula ozima wypełnia powstałą na rynku lukę i stanowi korzystną alternatywę zarówno dla sprzedającego jak i nabywcy. Odmiana Algida polecana jest również do krótkiego przechowywania z suchą łuską.
Jak wygląda uprawa cebuli ozimej?
Cebula ozima wymaga takiej samej staranności i uwagi przy przygotowaniu pola, wysiewie i zabiegach ochrony jak cebula z siewu wiosennego. Na pewne specyficzne działania należy zwrócić jednak uwagę.
Ważne jest, aby po wykonanej orce pozostawić czas na odleżenie gleby lub zastosować wał ugniatający. W przeciwnym razie nasiona mogą zostać wysiane za głęboko, przez co wschody będą opóźnione, niewyrównane, a w skrajnych przypadkach nie będzie ich wcale.
Najważniejsze jest, aby rośliny przed nadejściem mrozów wytworzyły 3-4 liście właściwe, a cebulka miała grubość ołówka. W tej fazie rozwoju rośliny mogą już przetrwać zimę i nie zdążą podjąć rozwoju generatywnego, czyli nie wybiją później w pędy nasienne. Doświadczalnie stwierdzono, że aby to osiągnąć, siew cebuli ozimej musiałby przypaść na II i III dekadę sierpnia. Nie jest to jednak do końca ścisłą regułą, bo nikt nie przewidzi , jak długi będzie okres do nadejścia pierwszych mrozów.
Letni termin siewu cebuli ozimej (sierpień) oznacza konieczność dobrania odpowiedniego przedplonu, który by to umożliwiał. Muszą być to rośliny wcześnie schodzące z pola, np.: wczesne ziemniaki, jęczmień ozimy, szpinak, groszek. Niektórym udaje się przygotować pole pod siew po pszenicy ozimej.
Należy jednak pamiętać, że okres pomiędzy zejściem z pola przedplonu dla cebuli ozimej, a jej wysiewem jest bardzo krótki. Jeżeli pod przedplon zastosowano herbicydy długo zalegające w glebie to nie zdążą się one rozłożyć i w związku z tym nie należy spodziewać się dobrych wschodów, mimo dobrej zdolności kiełkowania nasion.
Plantacji cebuli ozimej nie należy zakładać na glebach bardzo lekkich oraz gliniastych tam gdzie jest mało próchnicy. Gleba powinna być dobrze przepuszczalna, zdrenowana i zasobna w składniki pokarmowe. Ze względu na możliwość wystąpienia mroźnych wiatrów, zwłaszcza podczas bezśnieżnej zimy dobrze jest wybrać stanowiska przed nimi osłonięte.
W uprawie cebuli ozimej ważne jest umiejętne nawożenie, szczególnie azotem. Trzeba mieć na uwadze, że składnik ten jest w dużej części wypłukiwany przez zimę i rośliny wiosną z powodu głodu azotowego mogą obumierać. Stwierdzono też, że niedostarczenie azotu odpowiednio wcześnie (jak tylko to możliwe, nawet na przedwiośniu), powoduje wystąpienie w późniejszym okresie większego udziału roślin z pędami kwiatostanowymi. Azot dostarczamy w trzech dawkach: przed zimą, na początku wiosny oraz z początkiem grubienia główki cebuli. Gleba powinna zawierać także odpowiednie ilości fosforu, potasu i mikroelementów. Składniki te daje się w całości przed siewem. Należy pamiętać, że potas poprawia zdolność przezimowania cebuli. Nie poleca się stosowania chlorkowej formy potasu. Przy stosowaniu nawozów wieloskładnikowych warto zwrócić uwagę na to aby potas w nich zawarty miał pożądaną formę siarczanu. Dawki poszczególnych składników uzależnione są od zasobności gleby. Wykonana jej analiza pozwoli więc na racjonalne stosowanie nawozów i przyczynia się ostatecznie do obniżenia kosztów uprawy.
Siewu dokonuje się siewnikiem precyzyjnym. Nasiona powinny trafić na wilgotną glebę, tak, aby mogły równo wystartować. Utrzymanie gleby w odpowiedniej wilgotności jest szczególnie ważne w systemie wysiewu na podwyższony zagon, bo tam gleba szybko się przesusza. Siew na podwyższony zagon zmniejsza niebezpieczeństwo stagnującej zimą i wczesna wiosną wody, a zwiększa szybkość nagrzewania się gleby na wiosnę, co wpływa pozytywnie na rozwój systemu korzeniowego. Równomierność i prędkość wschodów po siewie ma bardzo duże znaczenie dla osiągnięcia odpowiedniej fazy rozwojowej większości roślin, ułatwiając ich późniejsze przezimowanie. Precyzyjny wysiew zapewnia, że nasiona trafią do gleby na tę samą pożądana głębokość (2-3 cm). Zbyt płytki, naraża rośliny na uszkodzenia herbicydami doglebowymi stosowanymi po siewie. Należy jednak pamiętać, że cebuli ozimej nie wysiewamy na mocnych glebach, i dlatego dawki herbicydu doglebowego nie powinny być maksymalne, gdyż mogą spowodować zamieranie kiełkujących roślin.
Po wschodach występuje duże zagrożenie młodych roślinek przez wciornastki, które pod koniec sierpnia nalatują z dojrzałych zbóż i charakteryzują się dużą żarłocznością. Jest to groźny szkodnik, atakujący rośliny już w fazie kolanka, który w dużym nasileniu może zniszczyć wschodzące rośliny. Stąd, ważna jest obserwacja młodych siewek, czy nie pojawiły się na nich małe przecinkowate owady. Po ich zauważeniu niezwłocznie należy opryskać plantację zgodnie z programem ochrony roślin. Zarówno jesienią, jak i później wiosną problemem może być mączniak rzekomy. Trzeba pamiętać, że ta groźna choroba oraz wciornastki, przezimują doskonale na roślinach i dadzą o sobie znać wiosną.
Jaki plon z 1 ha uzyskuje się w uprawie cebuli ozimej?
W dobrych warunkach uprawy plon cebuli ozimej może być równie wysoki, jak cebuli uprawianej z siewu wiosennego. W doświadczeniach COBORU cebula AGRA osiągała plon w I terminie zbioru (przełom maja i czerwca) – czyli roślin z zielonym szczypiorem na poziomie 30 t z 1 ha. Natomiast w II terminie zbioru (przełom czerwca i lipca) – rośliny z zaschniętą suchą łuską – 58 t z 1 ha. Podobne plony można uzyskać uprawiając cebulę ALGIDA.
