Mszyce na ziemniaku – to już spory problem

Od kilku sezonów ciepłe jesienie i łagodne zimy sprzyjają przetrwaniu różnych gatunków mszyc tych pór roku, co skutkuje ich bardzo wczesnym występowaniem na gatunkach uprawnych w dużym nasileniu.

W drugiej połowie grudnia 2019 r., ze względu na wyjątkowo wysoką jak na ten okres temperaturę – lokalnie dochodzącą do 18°C, obserwowałam wciąż aktywne osobniki polifagicznej mszycy brzoskwiniowo-ziemniaczanej na rzepakach ozimych. Literatura podaje, że wzorem południowych, cieplejszych rejonów Europy, mszyca ta może zmienić swój behawior. Wówczas rozwija się nieprzerwanie na jednym żywicielu (dotychczas tzw. wtórnym) z pominięciem etapu jesiennego przelotu na żywiciela pierwotnego zapłodnionych samic i złożenia zimujących jaj na brzoskwini, na której rozwijały się wczesną wiosną także pierwsze pokolenia dzieworodne. Dotychczas w 2 lub 3 generacji mszycy brzoskwiniowo-ziemniaczanej rozwijającej się na żywicielu pierwotnym pojawiały się osobniki uskrzydlone, które przelatywały na żywiciela wtórnego, jakim jest m.in. ziemniak. Jeśli rzeczywiście mieliśmy do czynienia z nieprzerwanym rozwojem partenokarpicznym tej mszycy także zimą 2019/2020, to trudno się dziwić, że w dużym nasileniu występuje już o tej porze na ziemniakach w tak licznych koloniach. Szczególnie, że na przedwiośniu aparatura sygnalizacyjna wychwytywała liczne osobniki uskrzydlonych mszyc przemieszczanych z prądami powietrza.

Szkodliwość mszyc na ziemniakach

Obecność mszyc na ziemniakach w tak dużym nasileniu niestety zwiastuje same problemy. Trzeba niezwłocznie przystąpić do zabiegów zwalczających, gdyż szkodniki te mogą wyrządzić znaczne szkody bezpośrednie, ale również pośrednie. Właściwie te drugie chyba nawet gorsze!

Szkody bezpośrednie polegają na wysysaniu soków roślinnych, a z nimi wartościowych związków pokarmowych i asymilatów. W efekcie dochodzi do znacznego ogłodzenia roślin i zahamowania ich wzrostu oraz rozwoju.
Żerujące mszyce szkodzą roślinie również pośrednio. Pobrane soki są filtrowane w organizmie owada, który wykorzystuje z nich białko i nieco węglowodanów, a nadmiar tych ostatnich związków wydala w formie spadzi. Ta bogata w węglowodany substancja zalega na tkankach okrywających roślinę stanowiąc doskonałą pożywkę dla grzybów sadzakowych, które rozwijają się w formie zwartej czarnej grzybni ograniczającej powierzchnię asymilacyjną rośliny.
W efekcie opisanych powyżej szkód bezpośrednich i pośrednich dochodzi do znacznej redukcji plonu bulw, które mają złą jakość konsumpcyjną, użytkową i przetwórczą.

Wyżej opisane szkody pośrednie nie są jedynymi powodowanymi przez mszyce. Znacznie większe zagrożenie gospodarcze i ekonomiczne stanowią mszyce będące wektorami wirusów wywołujących choroby roślin, na które nie ma lekarstwa. Choroby wirusowe ziemniaka przyczyniają się do degradacji tej rośliny – zniekształcenia jej pokroju, drastycznej deformacji i redukcji ulistnienia, jeśli mimo wszystko chora roślina wytworzy bulwy, są one zainfekowane i stanowią pierwotne źródło choroby.
Mszyca brzoskwiniwo-ziemniaczana jest wektorem wirusów: liściozwoju, smugowatości, mozaiki kędzierzawej.
Mszyca kruszynowo-ziemniaczana jest wektorem wirusów: smugowatości oraz mozaiki kędzierzawej.
Mszyca szakłakowo-ziemniaczana jest wektorem wirusów: smugowatości, mozaiki kędzierzawej oraz S ziemniaka.

Zwalczanie mszyc

Do zwalczania mszyc w uprawach ziemniaka nie mamy zbyt wielu insektycydów. Jeszcze całkiem niedawno twierdzono, że zwalczanie mszyc w ziemniakach jest uzasadnione ekonomicznie jedynie na plantacjach tzw. nasiennych. Obecnie problem narasta, ze względu na duże nasilenie na towarowych plantacjach ziemniaków mszyc, które czynią znaczne szkody jakościowe ograniczające przetwórstwo bulw, także ze względu na coraz powszechniejsze testy bulw na obecność wirusów.
Dopuszczonych w Polsce insektycydów do zwalczania mszyc w ziemniaku – produktów handlowych jest zaledwie 9, przy czym są to tylko 3 substancje czynne (tabela). Trudno więc mówić o sensownej, racjonalnej ochronie ziemniaka przed mszycami, uwzgledniającej przez to rotację – główny czynnik strategii antyodpornościowej.

Sytuacja nie jest jednak beznadziejna, liczebność mszyc bywa wyraźnie redukowana przy okazji zwalczania stonki ziemniaczanej przy użyciu np. różnych pyretroidów, acetamiprydu, tiachloprydu.