Właściwa pielęgnacja i żywienie roślin od początku wegetacji zapewni stabilny ich wzrost i szybką adaptację do warunków polowych po wysadzeniu. W przypadku wystąpienia warunków stresowych warto rozważyć użycie nawozów wykazujących działanie biostymulujące.
Znaczna część warzyw uprawiana jest z rozsady doniczkowanej, ale są takie gatunki, w przypadku których nadal sprawdza się rozsada rwana. Rozsadę z tzw. gołym korzeniem stosuje się np. w uprawie pora i szparaga. Wynika to głównie z budowy systemu korzeniowego tych roślin (długie, dość grube i proste korzenie) oraz technologii uprawy. Rozsadę pora umieszcza się w głębokich dołkach, a rozsadę szparaga przysypuje się glebą podczas sadzenia. W przypadku pozostałych warzyw uprawia się je zazwyczaj z rozsady doniczkowanej, co zapewnia szybkie i równomierne przyjmowanie roślin po posadzeniu. W odróżnieniu od rozsady rwanej system korzeniowy z doniczki jest tylko w niewielkim stopniu uszkadzany podczas sadzenia, a bryła korzeniowa zawiera pewną ilość wody zapewniającą utrzymanie turgoru, aż do wytworzenia nowych korzeni, co następuje zwykle w ciągu kilku dni.
Odpowiedni wiek rozsady
Jakość systemu korzeniowego (liczba korzeni, ich rozmieszczenie, kondycja i zdolność do regeneracji) w dużym stopniu wpływa na efekt uprawy, tj. plon i jego jakość. Korzenie rozsady muszą być zdrowe, co najłatwiej poznać po ich białym kolorze. Powinny równomiernie przerastać podłoże. Nadmierne zagęszczenie w dolnej części doniczki może świadczyć o przesuszeniu, natomiast rozwój w górnej części doniczki może być spowodowany zbyt dużym zagęszczeniem podłoża lub jego nadmiernym uwilgotnieniem. Zbyt duża ilość korzeni tworzących nadmiernie przerośniętą i zbitą bryłę może być spowodowana zbytnim wydłużeniem okresu produkcji rozsady. Rośliny z taką bryłą korzeniową trudno się przyjmują po sadzeniu. Bardzo niekorzystne jest również skręcenie korzeni w doniczce spowodowane zbyt długim okresem wzrostu lub niewłaściwym podlewaniem. Innym objawem starzenia się rozsady jest brązowienie korzeni. Zmiana barwy może następować również w konsekwencji chorób.
Rozwój systemu korzeniowego jest w dużym stopniu uzależniony od czynników odpowiadających za rozwój całych roślin. Podstawowe znaczenie dla wzrostu ma światło, decydujące o przebiegu fotosyntezy. W warunkach deficytu energii świetlnej rośliny nie wytwarzają wystarczającej ilości asymilatów oraz następuje spowolnienie wzrostu i rozwoju. Jego deficyt objawia się tzw. wybieganiem rozsady. Rośliny uprawiane w warunkach niewystarczającej ilości światła mają tendencję do nadmiernego wydłużania się. Jest to niekorzystne zjawisko utrudniające sadzenie na miejsce stałe. Również rozwój systemu korzeniowego jest osłabiony z powodu niedoboru asymilatów wytwarzanych w liściach. Na ilość światła docierającego do roślin ma wpływ ich zagęszczenie. Jeżeli jest one zbyt duże rozsada jest wyciągnięta.
Optymalne warunki
Kolejnym bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na dobry start roślin są warunki termiczne. Konieczne jest zapewnienie właściwej temperatury dostosowanej do wymagań uprawianego gatunku. Ważny jest również okres uprawy (wysiew, kiełkowanie, wschody, wzrost, hartowanie). Nadmierna ekspozycja na zbyt niską lub zbyt wysoką temperaturę (próg tolerancji jest różny dla różnych gatunków) może powodować jarowizację. Należy o tym pamiętać, zwłaszcza w przypadku przetrzymywania zakupionej rozsady. Temperatura niższa od minimum termicznego powoduje też zahamowanie wzrostu, wydłużenie okresu uprawy i pogorszenie jakości. Z kolei zbyt wysoka temperatura powoduje nadmierną transpirację i wybujały rozwój części nadziemnej. Ważna jest nie tylko temperatura powietrza, ale również temperatura podłoża. Dotyczy to szczególnie gatunków o wysokich wymaganiach termicznych (dyniowate, psiankowate, fasola). Nadmierna temperatura podłoża powoduje opóźnienie wzrostu oraz osłabienie rozwoju korzeni. Z kolei zbyt niska temperatura podłoża powoduje osłabienie wzrostu oraz utrudnione pobieranie składników pokarmowych, głównie fosforu i magnezu.
Strategia podlewania
Ilość wody oraz częstotliwość nawadniania, to kluczowy parametr wpływający na jakość roślin, nie tylko na etapie produkcji rozsady, ale również po wysadzeniu w pole. Przez odpowiednie nawadnianie można kontrolować takie parametry, jak: rozwój systemu korzeniowego, rozwój części nadziemnej, tolerancja na niekorzystne czynniki zewnętrzne, takie jak np. wysoka/niska temperatura. Utrzymywanie nadmiernej wilgotności podłoża powoduje osłabienie rozwoju systemu korzeniowego, a w skrajnych przypadkach niedobór tlenu w podłożu. To przekłada się na zahamowanie rozwoju korzeni, a nawet ich zamieranie. Z kolei niewystarczające nawadnianie jest przyczyną zahamowania rozwoju całej rośliny z powodu niedoboru wody i utrudnienia pobierania składników pokarmowych przez korzenie. Kontrolowany lekki stres wodny stymuluje rozwój systemu korzeniowego. Podlewanie powinno być regularne i równomiernie po to, aby rośliny równo rosły i rozwijały się. Bardzo niekorzystne jest przesuszenie podłoża. Może doprowadzić do zamierania roślin. Bardzo istotna jest jakość wody i jej temperatura. Woda o wysokim EC spowoduje zasolenie podłoża. Do podlewania roślin ciepłolubnych i siewek powinno się używać wody ogrzanej do temperatury przynajmniej 15°C ze względu na potencjalny szok termiczny, którego może doznać roślina traktowana zbyt zimną wodą.
Nawożenie i żywienie
Należy zadbać o dostępność składników pokarmowych zapewniającą właściwe odżywienie roślin. Przygotowując podłoże najlepiej skorzystać z gotowych mieszanek przeznaczonych do tego celu. Bardzo ważne jest, aby podłoże zawierało duże ilości łatwo dostępnego fosforu. Ten składnik w największym stopniu odpowiada za prawidłowy rozwój systemu korzeniowego. Czynnikami utrudniającymi pobieranie fosforu jest niewłaściwe pH podłoża (zarówno zbyt niskie, jak i za wysokie) oraz zbyt niska temperatura. Przyjmuje się, że poniżej 12°C następuje istotne ograniczenie pobierania fosforu. Specjalistyczne nawozy do substratów mają odpowiednio zbilansowane zawartości składników. Dawka nawozu jest uzależniona od gatunku rośliny i okresu uprawy. Warto pamiętać, że zastosowane nawożenie przed siewem zazwyczaj pokrywa potrzeby pokarmowe do fazy 1.–2. liścia. W przypadku gatunków o stosunkowo krótkim okresie produkcji rozsady, tj. warzyw kapustnych i sałaty nawożenie startowe może pokryć całe potrzeby pokarmowe, czasami uzupełnia się je dokarmianiem dolistnym. Najczęściej jest to dokarmianie nawozami azotowymi, tj. saletrą amonową lub wapniową (zaliczamy ją do nawozów azotowych) w stężeniu 0,3–0,7% (3–7 g w litrze wody) lub którymś z nawozów wieloskładnikowych o wysokiej zawartości azotu z mikroskładnikami. Zabiegi wykonuje się co 7–10 dni w zależności od kondycji roślin.
Wspomaganie wzrostu i rozwoju roślin
Biostymulatory są to preparaty o wielokierunkowym oddziaływaniu na rośliny. Nie spełniają one funkcji żywieniowych, ale podnoszą odporność, aktywują niektóre procesy życiowe, zwłaszcza rozwój systemu korzeniowego. Warto je stosować podczas produkcji rozsady w okresach stresowych dla roślin, np. zbyt niskiej temperatury czy deficytu światła. Efektywność stosowania tego rodzaju preparatów jest zazwyczaj znacznie większa podczas produkcji rozsady niż w polu, ponieważ większość preparatu jest nanoszona na rośliny lub trafia do podłoża. Pozytywne efekty można uzyskać dzięki stosowaniu preparatów z fosforynami, które działają stymulująco na rozwój systemu korzeniowego i wykazują działanie fungistatyczne.
W wielu doświadczeniach wykazano pozytywny wpływ preparatów z kwasami humusowymi na wzrost rozsady. Pod ich wpływem zwiększała się przede wszystkim jakość systemu korzeniowego. Zwiększała się liczba korzeni, ich zagęszczenie oraz aktywność. Również rozwój części nadziemnej był bardziej intensywny.
Na początek fosfor
Rośliny potrzebują więcej fosforu w początkowej fazie wegetacji, ponieważ odpowiada on za rozwój systemu korzeniowego. Typowe objawy niedoboru tego składnika to fioletowopurpurowe przebarwienie liści i łodyg. Rośliny mają nieregularny pokrój, pędy są cienkie i słabo rozgałęzione, a liście sztywne, o zredukowanej blaszce. Kwitnienie jest opóźnione, kwiaty są małe i nieliczne, a w skrajnych przypadkach nie dochodzi do zawiązania owoców. Warto pamiętać, że na niedobory fosforu bardzo wrażliwe są pomidor, ogórek, sałata, ziemniak i rośliny kapustowate.Rośliny dobrze odżywione fosforem są odporne na suszę i patogeny.
Funkcje składników pokarmowych
Pierwiastki niezbędne dla roślin podzielono na makro- i mikroskładniki. O klasyfikacji do określonej grupy zdecydował ilościowy udział składnika w tkankach roślinnych. Do makroskładników zalicza się: azot, fosfor, potas, wapń, magnez i siarkę, a do mikroskładników: żelazo, mangan, miedź, cynk, bor, molibden, chlor i nikiel. Oprócz nich wyróżnia się pierwiastki o udowodnionym korzystnym działaniu na niektóre rośliny, np. krzem, sód, tytan czy selen. Koncentracja makroskładników w roślinach jest dość duża – zazwyczaj ponad 0,1% suchej masy, dlatego ich zawartość podawana jest na ogół w procentach. Zapotrzebowanie warzyw na mikroskładniki jest bardzo zróżnicowane i zależy od gatunku.
dr inż. Piotr Chohura
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Artykuł pochodzi z miesięcznika Warzywa
