Zatrzymaj deszcz

Widok ognia w Biebrzańskim Parku Narodowym i oczekiwanie na krople deszczu do jego ugaszenia dają namacalny dowód na suszę w Polsce. Co rząd robi aby zatrzymać deszcz? Co my możemy zrobić? Postanowiłam prześledzić uregulowania prawne, aby wskazać możliwości.

Pamiętam lata gdy woda stała na polach, każdy skrawek podmokłego gruntu osuszano by ciągnik mógł wjechać na pole. Dziś mamy odwrotną potrzebę – ziemia potrzebuje deszczu, potrzebuje wody. Deszczu mamy niewiele. Dlatego możemy, a wręcz powinniśmy:

1) stosować recykling wody – wykorzystywać wodę opadową np. do jej magazynowania w zbiornikach (m.in. tych małych w gospodarstwach rolnych), do podlewania roślin, być może za jakiś czas także do prania ubrań (o czym w dalszej części artykułu);

2) zadbać o retencję wody – nie tylko na poziomie ogólnokrajowym i o tym myśli rząd (programy „Stop suszy” oraz „Program przeciwdziałania niedoborowi wody na lata 2021–2027 z perspektywą do roku 2030”), ale i w naszych gospodarstwach – możemy zatrzymać wodę na wstępnym etapie tzw. małą retencją.

Będziemy ostrzegani przez suszą i informowani o opadach przez IMGW („susza Alert”), co pozwoli na racjonalniejsze korzystanie z wody.

Zasoby wód w Polsce to ok. 60 mld m³/rok (na podstawie: Ochrona środowiska GUS, 2018 r.), przy czym udokumentowanych zasobów dyspozycyjnych zwykłych wód podziemnych jest 29 mln m³/dobę¹⁾. Polska na tle innych krajów Unii Europejskich znajduje się poniżej średniej (średnia europejska dla zasobów wodnych to ok. 70,5 mld m³/rok (z danych AQUASTAT). Natomiast dostępna woda w przeliczeniu na mieszkańca w Polsce to zaledwie 1600 m³, gdzie średnia europejska to 4500 m³.²⁾

Recykling wody

Trwa ocena projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody wraz z załącznikami.³⁾ Celem projektu jest rozwiązanie problemu deficytu wody w krajach Unii Europejskiej i aby to osiągnąć zaproponowano wykorzystanie odzyskanej wody do nawadniania w rolnictwie. Narzuca on minimalne wymogi jakie powinna spełniać odzyskana woda tak, aby nie zagrażała życiu i zdrowiu ludzi oraz zwierząt, a także nie wpływała niekorzystnie na środowisko. Polska rozpatruje wprowadzenie tego rozporządzenia. Co stoi na przeszkodzie jego wprowadzenia? Trzeba np.:

• mieć wiedzę in. o zapotrzebowaniu na wodę odzyskaną ze ścieków komunalnych w naszym kraju, dlatego pozyskano dane w tym zakresie z 225 oczyszczalni ścieków komunalnych – trwa wyciąganie wniosków;
• zainwestować w unowocześnienie oczyszczalni ścieków komunalnych i zachęcić finansowo do ponownego wykorzystywania wody w rolnictwie,
• dokonać zmian m.in. w ustawie Prawo wodne, czy w ustawie o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.

Na cele rolnicze i leśne zużywa się 10% całkowitego poboru wód. Powierzchnia gruntów nawadnianych w Polsce to 69 143 ha (średnia dla 2012–2017), a to stanowi 0,24% w całości użytków rolnych i gruntów leśnych. Pobiera się na ten cel 83,5 hm³ wody (średnia dla 2012–2017), co stanowi 0,82% z ogółu pobranej wody na cele gospodarki narodowej i ludności. Polska jest jednym z krajów europejskich, gdzie wykorzystuje się najmniej wody w celach rolniczych.⁴⁾

My zaś możemy zadbać o mniejsze zużycie wody w domu (np. zakręcać wodę podczas mycia zębów) i jej jak najlepsze wykorzystanie w gospodarstwie (np. naprawić cieknące zewnętrzne krany). Na forach portali społecznościowych czytam, że przyznanie się do tego, iż mając zamiar wziąć prysznic spuszczamy zimną wodę, wodę tę zbieramy do miseczki, a potem podlewamy kwiaty w domu jest powodem do wstydu. Ja tak robię i się nie wstydzę.

Przeczytałam że naukowcy z IMGW-PIB, Politechniki Wrocławskiej i Politechniki Białostockiej zajęli się wykorzystaniem deszczówki do prania odzieży. Zbadali wodę deszczową po wielodniowym jej magazynowaniu – woda wówczas zmienia parametry na bezpieczny zakres (np. twardość, pH, kolor i zmętnienie), szczególnie gdy jest magazynowana w podziemnych zbiornikach, które należy odpowiednio zamknąć. Oficjalnie, nie można jeszcze zalecać tego typu rozwiązania, bo brakuje norm prawnych i rekomendacji producentów urządzeń. Ale może za jakiś czas będzie to możliwe.

Retencja

Dwa projekty rządowe (wynikające z art. 184 Prawa wodnego⁵⁾):

• Program „Stop suszy” oraz
• „Programu przeciwdziałania niedoborowi wody na lata 2021-2027 z perspektywą do roku 2030”.

Wody Polskie wraz Ministerstwem Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, samorządami i spółkami wodnymi skupiającymi rolników wdrażają program „Stop suszy”. Jego celem jest poprawienie zdolności retencyjnych cieków i obiektów melioracyjnych, przy użyciu jazów, przepusto-zastawek i innych urządzeń. Dzięki temu w okresach niżówek i niedoborów opadów w określonych miejscach na rzekach i kanałach będzie prowadzone czasowe podpiętrzanie wód zapewniające ich przekierowanie do systemów rowów melioracyjnych połączonych z tymi ciekami. W ramach działań inwestycyjnych przywrócona zostanie dwufunkcyjna rola urządzeń melioracyjnych, która zapewni nie tylko odprowadzanie wód z pól i użytków rolnych w czasie opadów, ale również retencję wód w okresach suszy.

Wody Polskie poprzez Program planują:

• zwiększyć świadomość rolników w zakresie możliwości tworzenia retencji na obszarach rolnych oraz propagować działania zmniejszające straty w rolnictwie podczas suszy,
• opracować wytyczne do racjonalnego zużycia wody w rolnictwie,
• zwiększyć retencję na obszarach rolniczych,
• realizować działanie inwestycyjne w zakresie kształtowania/zwiększania sztucznej retencji,
• budować lub rozbudowywać systemy melioracyjne nawadniające lub nawadniająco-odwadniające oraz przebudowa systemów odwadniających na nawadniająco-odwadniających.

Będzie więc retencja korytowa, dolinowa, leśna, błotna jak również bagienna – wszystkie te elementy, które pozwalają zatrzymać wodę.

W 2020 r. Wody Polskie zaplanowały 4 000 zadań mających na celu poprawę lokalnego bilansu wodnego (za 380 mln zł). Dodatkowo 60 mln zł skierowane jest na program kształtowania zasobów wodnych na terenach rolniczych w regionach najbardziej zagrożonych suszą rolniczą. Więcej informacji na stopsuszy.pl

W Ministerstwie Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej trwają prace mające na celu opracowanie „Programu przeciwdziałania niedoborowi wody na lata 2021-2027 z perspektywą do roku 2030” (wcześniejsza nazwa: „Program rozwoju retencji na lata 2021-2027 z perspektywą do roku 2030”). We wrześniu 2019 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę w sprawie przyjęcia Założeń do tego Programu. Koniec prac zaplanowane jest na III kwartał 2020 r.

Głównym jego celem jest wdrożenie działań, których realizacja zwiększy retencję wody i umożliwi zatrzymanie jej przez długi czas w środowisku. Program uwzględniać będzie wszystkie rodzaje retencji wód powierzchniowych wyróżniane ze względu na skalę – dużą, małą i mikro retencję oraz rodzaj retencji – naturalną i sztuczną. Obejmie także retencję krajobrazową oraz glebową. W jego ramach planowane jest opracowanie zestawienia działań z uwzględnieniem m.in. podziału na obszary dorzeczy i regiony wodne, wskazanie efektów realizacji działań, podmiotu odpowiedzialnego za ich realizację oraz źródła finansowania.

W Założeniach do Programu przewiduje się m.in.:

• realizację i odtwarzanie obiektów małej retencji i mikroretencji na terenach rolniczych,
• promowanie i wdrażanie zabiegów agrotechnicznych zwiększających retencję glebową,
• realizacja nowych oraz przebudowa istniejących systemów melioracyjnych w celu zapewnienia funkcji nawadniająco-odwadniających,
• tworzenie i odtwarzanie zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i przywodnych,
• realizacja obiektów retencjonujących wodę.

Program zakłada przeprowadzenie 94 inwestycji wodnych, m.in. budowę dużych i małych zbiorników retencyjnych (o wartości 12 mld zł). Część z tych inwestycji jest już realizowanych w trakcie realizacji (patrz ramka realizacje „Programu przeciwdziałania niedoborowi”).

Realizacje „Programu przeciwdziałania niedoborowi”

Inwestycje w ramach programu to m.in. budowa stopni wodnych Siarzewo, Malczyce na rzece Odrze, Lubiąż i Ścinawa oraz zbiorników wodnego Świnna Poręba (Jezioro Mucharskie) na Skawie i przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze w woj. Śląskim.

My natomiast skupmy się na tzw. małej retencji. W ramach „Modernizacji gospodarstw rolnych” (PROW 2014–2020) rolnicy mają możliwość ubiegania się o środki na inwestycje w nawadnianie. Pieniądze można przeznaczyć na obiekty i urządzenia chroniące gospodarstwa przed suszą, w tym m.in. na budowę zbiorników wodnych, studni głębinowych, zakup systemów nawadniających i pomiarowych.

„Susza Alert”

Od 1 maja 2020 r. mamy nowe ostrzeżenie IMGW o suszy hydrologicznej. W ostrzeżeniu tym znajdziemy także informację o najbliższych prognozowanych opadach deszczu oraz o tym, czy mają one szansę poprawić sytuację związaną z suszą. Jak informuje IMGW (imgw.pl) będzie ono wydawane gdy nie zostanie osiągnięty (lub przewidzi się nieosiągnięcie) umowny przepływ graniczny (SNQ) przez aktualne wartości przepływu w co najmniej 3 sąsiednich i wybranych zlewniach monitorowanych przez Instytut w ciągu 10 dni.

Ostrzeżenia publikowane będą od 1 maja do 31 października w serwisach IMGW-PIB – serwis pogodowy, mediach społecznościowych oraz wysyłane pocztą elektroniczną do wybranych odbiorców, administracji samorządowej i wybranych służb operacyjnych.

Instytut na bieżąco monituje także temperaturę. Rekomenduje oszczędzanie wody.

Alerty nie będą miały okresu ważności, a jeśli nastąpi poprawa sytuacji ostrzeżenie wygaśnie (z informacji IMGW).

Do maja 2020 r. Instytut ostrzegał tylko m.in. przed gwałtownymi burzami, przymrozkami, opadami, a także zjawiskami niebezpiecznymi w pogodzie.

Podsumowując, nie tylko rządowi zależy na „zatrzymaniu deszczu”, my też się do tego przyczyniamy. W naszym otoczeniu możemy szukać i znajdować więcej sposobów na jej oszczędzanie. Brak wody to nie przelewki.

                                                                                                                                     Katarzyna Rosińska

Współpraca Plantpress

Źródła:

1)https://www.pgi.gov.pl/psh/zadania-psh/8886-zadania-psh-zasoby-wod-podziemnych.html (dostęp z 26.04.2020 r.)

2) Zarządzanie zasobami wodnymi w Polsce 2018, Warszawa, 2018

4) Z opracowania Lemitor „Ocena projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody, etap II”, listopad 2019 r.

Postawa prawna

3) COM(2018) 337 final, opublikowane przez Komisję Europejską 28 maja 2018 r.

5) ustawa z 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 310 z późn. zm.)