Bardzo niekorzystne warunki agrometeorologiczne w większości krajów UE: wiosenne przymrozki, letnia susza oraz powodzie, głównie we Włoszech i Francji spowodowały duże spadki plonowania większości gatunków warzyw w 2023 r. w porównaniu z sezonem poprzednim.
W stosunku do bardzo kryzysowego pod względem uzyskiwanych plonów sezonu 2022 (ekstremalna susza i okres pandemii) jednak nastąpił wzrost zbiorów warzyw w grupie krajów UE–14, jak i UE–13. Przyrost zbiorów w 2023 r. w grupie krajów UE–14 był wyższy niż w „nowych krajach” UE–13. Szacowany wzrost w pierwszej grupie krajów tzw. starej Unii (bardziej rozwiniętych gospodarczo) sięgał 2 mln ton (z 49 mln t do 51 mln t), podczas gdy w drugiej grupie wyniósł 1 mln t (z 59 mln t do 60 mln t) – wykres 1.
Wykres 1. Produkcja warzyw w UE w latach 2019–2023 (szacunek)
Źródło: szacunki IERiGŻ-PIB (Nosecka B., red, 2023). Rynek owoców i warzyw. Stan i perspektywy. Nr 63. Analizy Rynkowe, IERiGŻ-PIB na podstawie EUROSTAT-u i GUS-u
Niekorzystne warunki pogodowe w okresie wiosennym i letnim w większości krajów UE zostały w pewnym stopniu zrekompensowane ich poprawą w okresie jesiennym. Jednocześnie susza letnia w 2022 r. była bardziej dotkliwa dla wegetacji warzyw gruntowych w porównaniu z 2023 r. Odnosiło się to przede wszystkim do cebuli, której zbiory obniżyły się znacznie w porównaniu ze zbiorami w 2023 r. Drugim gatunkiem, który w skali całej UE charakteryzował się wzrostem zbiorów w stosunku do poprzedniego roku były pomidory gruntowe (przemysłowe i świeżorynkowe). Wzrost zbiorów zanotowano w roku poprzednim we Włoszech (ponad 10 mln t) jak i Portugalii, Hiszpanii i na Węgrzech. Tendencja wzrostowa produkcji dotyczyła także kalafiorów, marchwi, brokułów, ogórków i sałaty. Szczególnie istotny wzrost produkcji był notowany w przypadku zbiorów papryki, kalafiorów i brokułów u znaczącego producenta oraz eksportera warzyw gruntowych i spod osłon, tj. w Hiszpanii. W sezon 2023/2024 większość krajów UE (z wyjątkiem Polski) weszła ze zwiększonymi zapasami warzyw cebulowych (w tym głównie cebuli), warzyw korzeniowych (marchwi, selerów i pasternaku) oraz kapustnych (w tym głownie kapusty białej) w porównaniu z poprzednim sezonem.
Polska jako ważny unijny producent i eksporter warzyw (głównie przetworzonych) odnotowała jednak spadek produkcji warzyw (liczonej wraz z pieczarkami) w 2023 r. w porównaniu z 2022 r. o 0,3 mln t do 5,5 mln t – wykres 2.
Wykres 2. Produkcja warzyw w Polsce w latach 2019–2023 (szacunek)
Źródło: na podstawie danych GUS-u za 2023 r. wg szacunku końcowego GUS-u z 18 grudnia 2023 r.
W naszym kraju ze względu na chłody wiosenne siew wielu warzyw gruntowych był przeprowadzony z opóźnieniem i dotyczyło to zarówno upraw odmian wczesnych i średnio późnych warzyw gruntowych, takich jak: kapustne, korzeniowe i cebulowe, jak również warzyw ciepłolubnych, w tym głównie pomidorów, papryki i ogórków. Poprawiły się natomiast sprzyjające warunki agrometeorologiczne dla zakładania upraw warzyw późnych. Niekorzystne warunki atmosferyczne do połowy maja sprawiały, że konieczne było okrywanie plantacji, zwłaszcza w początkowej fazie rozwoju wegetacyjnego. Znaczna poprawa warunków pogodowych nastąpiła w drugiej połowie lipca i w sierpniu ze względu na wzrost liczby opadów na obszarze większości województw, co przyczyniło się do dobrego wzrostu i wchodzenia w kres dojrzałości zbiorczej. Zróżnicowane warunki wegetacji w okresie całego sezonu doprowadziły do silnej presji ze strony chorób grzybowych (zarazy ziemniaka na pomidorze, antraknoz i mączniaka) oraz szkodników (mszyc, pchełek i wciornastków), a możliwość skutecznego zwalczania tych patogenów i szkodników była ograniczona ze względu na niekorzystne warunki termiczne i wietrzne. Przebieg warunków pogodowych w okresie letnim był mało sprzyjający uprawom kapust oraz kalafiorów i brokułów (słabe zawiązanie róż na plantacjach). W uprawach marchwi i pietruszki stwierdzono pękanie korzeni spowodowane intensywnymi opadami deszczu i szybkim przyrostem biologicznej masy roślin w okresie późnoletnim i jesiennym. Jakość plonu zbiorczego cebuli była wyższa niż w ubiegłym sezonie ze względu na pełne dosuszenie po wykopaniu, ale wystąpiło porażenie plantacji chorobami, co może mieć wpływ na jej niższą zdolność przechowalniczą. Plantacje warzyw w systemie uprawy intensywnej (stosowane nawadnianie, osłony, pełna ochrona i nawożenie w oparciu o badania gleby) jednak w pełni gwarantowały równomierne i dobre kiełkowanie i optymalny wzrost roślin na plantacjach.
Według ostatecznego szacunku GUS-u z grudnia ub.r. obniżyły się zbiory pietruszki o 10% ‒ do 148 tys. t, ogórków gruntowych o 9% ‒ do 131 tys. t, marchwi o 7% ‒ do 578 tys. t, pozostałych warzyw gruntowych o 7% ‒ do 502 tys. t, selerów korzeniowych o 4% ‒ do 106 tys. t, kalafiorów o 3% ‒ do 128 tys. t, cebuli o 2% ‒ do 636 tys. t, kapusty o 2% ‒ do 632 tys. t i pomidorów gruntowych o 0,3% ‒ do 171 tys. t. Zwiększyły się jedynie zbiory kukurydzy cukrowej o 17% ‒ do 154 tys. t i buraków ćwikłowych o 7% ‒ do 259 tys. t.
mgr Tomasz Smoleński
IERiGŻ Warszawa
Zdjęcie: A. Czerwińska-Nowak
Artykuł pochodzi z miesięcznika Warzywa 2/2024
