Skala BBCH (Biologische Bundesanstal, Bundessortenamt und Chemical Industry) wykorzystywana jest w niektórych etykietach stosowania herbicydów, a także np. w programach nawozowych, w celu określenia danej fazy wzrostu. Dla warzyw z rodziny bobowatych, do których należy fasola w skali BBCH używany jest kod dwucyfrowy. We wzroście tego warzywa wyodrębnia się 8 faz głównych (pierwsza oznaczona jest cyfrą 0, a ostatnia – 9, faz BBCH 3 oraz 4 – nie wyróżnia się, bo dotyczą faz rozwojowych traw).
W artykule przedstawiono fazy rozwojowe fasoli zwykłej szparagowej, której udział spośród fasol uprawianych w naszym kraju jest największy. Zależnie od cech odmianowych, terminów siewu i innych uwarunkowań agrotechnicznych i środowiskowych długość trwania poszczególnych faz wzrostu może się zmieniać.
BBCH 0 – kiełkowanie
Nasiona fasoli zaleca się wysiewać na głębokość 3–5 cm, przy czym przewidując stosowanie herbicydów doglebowych przed jej wschodami należy je umieszczać możliwie jak najgłębiej, zwłaszcza na glebach lżejszych. Wschody fasoli wysianej w ogrzaną (temperatura 22–25°C) i wilgotną glebę pojawią się po 7 dniach lub wcześniej. Minimalna temperatura kiełkowania nasion to 10–11°C, a w warunkach mniej korzystnych wschody mogą się przedłużyć nawet powyżej 10–12 dni. Takie warunki nie przeszkadzają chwastom i plantacja może silnie nimi zarosnąć przed wschodami fasoli. Pierwsza faza główna – BBCH 0 – „kiełkowanie”, obejmuje okres od wysiania nasion do momentu przebijana powierzchni przez tzw. kiełek, czyli hipokotyl z liścieniami. Wysiane w stanie spoczynku nasiona (BBCH 00) pęcznieją (BBCH 01–03), kiełkują i korzeń zarodkowy wyrasta z nasienia (BBCH 05) w ciągu 2–3 dni od siewu. Zaczyna rosnąć korzeń palowy, który w miarę wzrostu roślin osiąga głębokość 70–100 cm. Korzenie boczne odchodzą promienisto od korzenia palowego na odległość 30–50 cm i większa ich część jest rozmieszczona w wierzchniej warstwie gleby. Stąd wszelkie mechaniczne uprawki międzyrzędowe po wschodach fasoli powinny być prowadzone płytko, aby nie uszkodzić systemu korzeniowego. Po kilku dniach od wschodów na korzeniach pojawiają się bakterie brodawkowe. Niemal równocześnie część podliścieniowa (hipokotyl) z liścieniami przebija okrywę nasienną (BBCH 07), która wyginając się kolankowato szybko rośnie w kierunku powierzchni gleby (BBCH 08). Na wysianych rzędach fasola wschodzi i hipokotyl z silnie zgrubiałymi liścieniami, pomiędzy którymi ukryte są zarodki liści, ukazuje się na powierzchni (BBCH 09). Rośliny wchodzą w fazę główną BBCH 1. Sposób, w jaki kiełkuje fasola zwykła nazywany jest nadziemnym (epigeicznym).
BBCH 1
W fazie BBCH 10 mięsiste liścienie fasoli są całkowicie rozwinięte i ułożone poziomo w stosunku do powierzchni gleby. W fazie (BBCH 12) zaczyna rosnąć łodyga i nad liścieniami pojawiają się dwa sercowate i całobrzegie liście. Następnie rozwijają się kolejno osadzone na krótkich ogonkach pierzasto złożone liście trójlistkowe (BBCH 13–19), które składają się z listka szczytowego i jednej pary bocznych listków o kształcie jajowatym. W fazie BBCH 19 rośliny oprócz 2 pierwszych całobrzegich liści mogą mieć 9 i więcej liści trójlistkowych. Zwykle od fazy BBCH 13, a w przypadkach uzasadnionych wczesnym i masowym występowanie chwastów już od BBCH 12 rozpoczyna się powschodowe zabiegi nalistnie działającymi herbicydami lub mechaniczne odchwaszczanie.
BBCH 2
W obrębie gatunku fasoli zwykłej wyróżnia się trzy grupy odmian: karłowe, biczykowe i tyczne. Rośliny odmian karłowych (krzaczastych), najczęściej uprawianych na zbiór świeżych strąków dla przetwórstwa i zbierane mechanicznie, mają łodygę krótką (25–60 cm), słabo rozgałęzioną, sztywną, w dolnej części zdrewniałą o 4–8 międzywęźli i zakończoną kwiatostanem. Odmiany biczykowe osiągają wysokość 60–120 cm, mają łodygę nieco płożącą, bez zdolności do owijania pędu głównego wokół podpór i pędach bocznych okręcających się o sąsiednie rośliny. Odmiany tyczne o łodydze wiotkiej, słabo rozgałęzionej i owijającej się wokół podpór osiągają wysokość 2–4 m. W fazie BBCH 21 pojawia się na łodydze pierwszy pęd boczny, w BBCH 22–23 drugi i trzeci, a w BBCH 29 rośliny mogą mieć 9 i więcej pędów. Wprawdzie wysokość roślin i stopień rozgałęzienia są cechami odmianowymi, to mogą też zależeć od warunków uprawy i czynników klimatycznych. W latach wilgotnych i na plantacjach nawadnianych rośliny są zwykle wyższe niż w latach suchych i bez nawadniania.
BBCH 5
W fazie BBCH 51 widoczne są pierwsze pąki kwiatowe, które wydłużają się (BBCH 55). Pojawiają się pierwsze płatki, lecz kwiaty są zamknięte.
BBCH 6
Na niektórych roślinach pojawiają się otwarte kwiaty (BBCH 60). Za początek kwitnienia przyjmuje się, gdy ok. 10% kwiatów jest otwartych (BBCH 61). Odmiany karłowe zakwitają zwykle wcześniej niż biczykowe i tyczne. Następne kwiaty się stopniowo otwierają (BBCH 62–64). Kwiaty odmian karłowych w fazie BBCH 65 powinny być w pełni kwitnienia i co najmniej 50% z nich jest otwarta. W BBCH 67–69 kwitnienie się kończy i widać pierwsze małe strąki (BBCH 69). Rośliny wchodzą w fazę główną BBCH 7.
BBCH 7
Owocami fasoli są wydłużone strąki, które u odmian szparagowych (bezwłóknistych) nie pękają, a u odmian na suche nasiona (włóknistych) po dojrzeniu pękają. W fazie BBCH 71 powinny mieć 10% strąków długości typowej dla danej odmiany. Dalszy rozwój strąków następuje w fazach BBCH 72–74. U odmian karłowych z ograniczonym okresem kwitnienia w BBCH 75 ok. 50% strąków ma typową długość, które wypełniają się nasionami a w BBCH 79 widoczne są w strąkach nasiona.
BBCH 8
W fazach od BBCH 81 do BBCH 88 strąki stopniowo dojrzewają. Pełną dojrzałość osiągają w BBCH 89.
BBCH 9
W BBCH 97 rośliny zamierają i wysuszone nasiona po zbiorze przechodzą w stan spoczynku (BBCH 99). W następnym roku bezpośrednio po siewie są w fazie BBCH 00.
Przykładowa ochrona fasoli według skali BBCH
Nasiona fasoli przed siewem (BBCH 99) zaprawia się przeciwko chorobotwórczym organizmom powodującym zgorzel siewek i szkodnikom. Po wschodach w okresie wzrostu i rozwoju w fazie BBCH 09 zwykle wykonuje się pierwsze zabiegi zalecanymi środkami przeciwko bakteriozie obwódkowej i antraknozie, następne na początku zawiązywania strąków (BBCH 69–71). W okresie kwitnienia (BBCH 59–69) opryskuje się przeciwko szarej pleśni, zgniliźnie twardzikowej i fuzariozie. Zabiegi przeciwko szkodnikom takim, jak: zmieniki, strąkowiec fasolowy, mszyce i przędziorki wykonuje się po ich pojawieniu się w różnych fazach głównych BBCH 1 – BBCH 6, najlepiej według sygnalizacji i kierując się szczegółowymi zaleceniami podanymi w etykietach środków oraz w Programach Ochrony Warzyw. Uzupełniające nawożenie pogłówne nawozami dolistnymi zawierającymi fosfor, potas oraz mikroelementy, czy też różne biostymulatory wzrostu stosuje się na podstawie szczegółowych zaleceń w fazach głównych BBCH 1 – BBCH 7, rozpoczynając od BBCH 12–13 i kończąc w okresie kwitnienia lub zawiązywania strąków.
Fazy rozwoju roślin w skali BBCH
| Kod dwucyfrowy | Faza rozwojowa rośliny |
| BBCH 0 – kiełkowanie | |
| 00 | suche nasiona |
| 01 | początek pęcznienia nasion |
| 03 | koniec pęcznienia nasion |
| 05 | korzeń zarodkowy wyrasta z nasienia |
| 07 | po pojawieniu się korzenia zarodkowego, hipokotyl (część podliścieniowa z liścieniami) znajdujący się nad korzeniem przebija okrywę nasienną |
| 08 | hipokotyl rośnie w kierunku powierzchni gleby i ją osiąga |
| 09 | wschody: kiełek (hipokotyl – część podliścieniowa z liścieniami) pojawia się nad powierzchnią gleby (pękanie gleby) |
| BBCH 1 – rozwój liści | |
| 10 | liścienie całkowicie rozwinięte |
| 12 | rozwinięte 2 liście (pierwsza para) |
| 13 | rozwinięty 3. liść właściwy (pierwszy liść trójlistkowy) |
| 1… | fazy trwają aż do ….19 |
| 19 | rozwiniętych 9 lub większa liczba liści, w tym 2 pierwsze pełne liście i 7 lub więcej liści trójlistkowych |
| BBCH 2 – Rozwój pędów bocznych | |
| 21 | widoczny pierwszy pęd boczny |
| 22 | widoczny 2 pęd boczny |
| 23 | widoczny 3 pęd boczny |
| 2… | fazy trwają aż do … |
| 29 | widocznych 9 lub większa liczba pędów bocznych |
| BBCH 5 – rozwój kwiatostanu | |
| 51 | widoczne pierwsze pąki kwiatowe |
| 55 | pierwsze pąki kwiatowe wydłużają się |
| 59 | pojawiają się pierwsze płatki, ale kwiaty są nadal zamknięte |
| BBCH 6 – kwitnienie | |
| 60 | pierwsze kwiaty są otwarte (sporadycznie w populacji) |
| 61 | początek kwitnienia – 10% kwiatów otwartych |
| 62–64 | 62 – 20% otwartych kwiatów, 63 – 30% otwartych kwiatów, 64 – 40% otwartych kwiatów |
| 65 | 50% otwartych kwiatów – pełnia fazy kwitnienia u odmian z ograniczonym okresem kwitnienia lub główny okres kwitnienia u odmian, których okres kwitnienia nie jest ograniczony |
| 67 | koniec kwitnienia, większość płatków opada i zasycha |
| 69 | koniec kwitnienia, 90% kwiatów przekwitło, widać pierwsze strąki |
| BBCH 7 – rozwój strąków | |
| 71 | 10% strąków ma typową długość dla danej odmiany z ograniczonym okresem kwitnienia lub początek rozwoju strąków u odmian, których okres kwitnienia nie jest ograniczony |
| 72–74 | 72 – 20%, 73 – 30%, 74 – 40% strąków osiąga typową długość |
| 75 | 50% strąków osiąga typową długość, strąki zaczynają się wypełniać nasionami u odmian z ograniczonym okresem kwitnienia; natomiast główny okres rozwoju strąków u odmian z nieograniczonym okresem kwitnienia |
| 76–77 | 76 – 60%, 77 – 70% – strąków osiągnęło typową długość |
| 79 | widoczne pojedyncze nasiona w strąkach |
| BBCH 8 – dojrzewanie strąków i nasion | |
| 81 | 10% strąków jest dojrzałych, nasiona o typowym zabarwieniu i twarde – u odmian z ograniczonym okresem kwitnienia; nasiona zaczynają dojrzewać u odmian, których okres kwitnienia nie jest ograniczony |
| 82–84 | 82 – 20%, 83 – 30%, 84 – 40% dojrzałych strąków, o typowym zabarwieniu |
| 85 | 50% dojrzałych strąków, o typowym zabarwieniu, nasiona twarde u odmian z ograniczonym okresem kwitnienia; główny okres dojrzewania u odmian, których okres kwitnienia nie jest ograniczony |
| 86–88 | 86 – 60%, 87 – 70%, 88 – 80% dojrzałych strąków |
| 89 | pełna dojrzałość: strąki dojrzałe i nasiona twarde o typowym zabarwieniu dla danej odmiany |
| BBCH 9 – zamieranie | |
| 97 | roślina zamiera i usycha |
| 99 | Dojrzałe, suche nasiona są po zbiorze i przechodzą w stan spoczynku |
prof. dr hab. Adam Dobrzański
Skierniewice
Artykuł pochodzi z archiwalnego wydania miesięcznika Warzywa
