Kompleksowe i skuteczne zwalczanie szerokiego spektrum szkodników atakujących uprawy papryki to duże wyzwanie. Sprostanie mu wymaga zarówno umiejętności trafnego rozpoznawania szkodników, objawów ich żerowania jak i ich biologii oraz metod zwalczania. Kompendium wiedzy na ten może pomóc w trafnej identyfikacji i ochronie upraw.
W gospodarstwach uprawiających paprykę od wielu lat na tym samym podłożu pierwszym zabiegiem bezpośrednio po usunięciu roślin lub przed ich posadzeniem jest odkażanie podłoża. Do tego celu służy środek Basamid, którego substancja czynna dazomet pod wpływem wilgoci zamienia się w fazę gazową, między innymi izotiocyjanian metylu mający właściwości niszczenia grzybów patogenicznych, nicieni pasożytniczych, szkodników glebowych i nasion chwastów. Dawka maksymalna dla jednorazowego zastosowania wynosi 500 kg/ha, a minimalna 300 kg/ha, ale ta niszczy tylko nasiona chwastów. Zabieg należy wykonać zgodnie z instrukcją na minimum 5 tygodni przed sadzeniem roślin, a dla sprawdzenia, czy nie ma pozostałości środka w odkażonym podłożu należy wykonać test rzeżuchowy. W ostatnich latach Basamid jest zastępowany nawozem azotowo-wapniowym Perlka, który w przypadku papryki należy stosować w dawce 400–600 kg/ha na 2–3 tygodnie przed sadzeniem roślin. W przypadku, gdyby zabieg odkażania podłoża nie zniszczył w 100% znajdujących się w podłożu drutowców wówczas w trakcie uprawy można zastosować kilkakrotnie środek biologiczny – Naturalis (tabela).
Nicienie
Spośród nicieni zagrożeniem dla papryki jest guzak północny – Meloidogyne hapla pasożytujący na korzeniach. Preferuje on podłoże przewiewne i bogate w substancję organiczną. Pod wpływem pasożytowania larw i samic wewnątrz korzeni tworzą się na nich kilkumilimetrowe wyrośla, a korzenie są często skrócone i zniekształcone co utrudnia przewodzenia wody i substancji odżywczych w roślinie. Samice są kształtu perłowobiałej cebulki, wielkości 0,42–0,85 mm. Składają one jaja do galaretowego woreczka, a z nich wylęgają się nitkowatego kształtu larwy. W wyroślu osiągają drugie stadium larwalne zwane inwazyjnym, które opuszcza wyrośle i przebywając w podłożu wnika do zdrowych korzeni roślin. Wewnątrz korzeni następuje ich dalszy rozwój do osiągnięcia stadium osobnika dorosłego, najszybciej w temperaturze 18–21°C i przy wilgotności podłoża 40–80%. W zależności od temperatury rozwój jednego pokolenia guzaka trwa 9–13 tygodni. Objawem zewnętrznym roślin zasiedlonych przez nicienie jest utrata turgoru i tym samym więdnięcie roślin pomimo podlewania. Ponadto, takie rośliny często wykazują objawy fuzaryjnego więdnięcia lub werticiliozy. Przy silnym opanowaniu roślin przez guzaka widoczne są całe rzędy skarlałych i zwiędniętych roślin. W celu uniknięcia szkód przed rozpoczęciem uprawy należy przeprowadzić badania podłoża na obecność larw inwazyjnych guzaka lub w trakcie uprawy dokonać analizy korzeni na obecność wyrośli w specjalistycznym laboratorium. Zwalczanie nicieni przed uprawą należy przeprowadzić środkiem Basamid lub nawozem Perlka, a w trakcie uprawy biopreparatem – Naturalis.
Roztocza
Roztocz szklarniowiec – Polyphagotarsonemus latus występuje powszechnie na wielu gatunkach roślin ozdobnych uprawianych w szklarniach i tunelach foliowych oraz na niektórych warzywach, w tym na papryce. Zawlekany pod osłony jest na sadzonkach roślin ozdobnych i rozsadzie warzyw. Osobniki dorosłe i larwy żerują na dolnej stronie liści powodując ich ordzawienie i zawijanie brzegów liści do góry. Silnie uszkodzone rośliny są zahamowane we wzroście, a kwiaty się nie rozwijają. Ciało samic jest szerokoowalne, wypukłe, długości 0,2–0,3 mm, słomkowożółte z niezbyt wyraźną białą smugą wzdłuż grzbietu. Osobniki dorosłe mają trzy pary nóg podobnej budowy, a czwarta para u samic jest nitkowata, zaś u samców w kształcie szerokich pazurów. W optymalnych warunkach, w temperaturze 25°C i przy wysokiej wilgotności powietrza rozwój jednego pokolenia (od jaja do postaci dorosłej) trwa około 4 dni, a w temperaturze 15°C przedłuża się do ok. 15 dni.
Samica w ciągu życia, które trwa około 15 dni składa 25–75 jaj na dolną stronę liści wzdłuż nerwów, na kwiaty lub w zagłębienia na pędzie. W celu wykrycia roztocza należy przeglądać co tydzień dolną stronę podejrzanych liści na 50 roślinach w 5–10 różnych miejscach uprawy za pomocą lupy o 10-krotnym powiększeniu. Wykrycie roztocza na więcej niż 5 roślinach stanowi podstawę do podjęcia decyzji o zwalczaniu. Obecnie nie ma zarejestrowanych środków do zwalczania roztocza, ale dobre właściwości jego niszczenia wykazują środki przędziorkobójcze oparte na abamektynie (tabela).
Przędziorek chmielowiec – Tetranychus urticae szczególnie często spotykany jest na roślinach uprawianych pod osłonami, w tym na papryce. Osobniki dorosłe i larwy żerują na dolnej stronie liści opróżniając zawartość komórek miękiszowych. W tych miejscach na górnej powierzchni liścia tworzą się mozaikowate, żółte odbarwienia. Przy dużej liczebności przędziorka liście całkowicie żółkną i opadają, a w warunkach niskiej wilgotności zasnute są przędzą. Samica jest owalna, wypukła, długości 0,4–0,6 mm, żółtozielonkawa z dwiema, ciemnymi plamami po bokach ciała. Larwy są podobne do osobników dorosłych, ale mniejsze i jaśniejsze oraz zamiast 4 mają 3 pary odnóży. Źródłem pojawienia się przędziorka są zimujące samice ukryte w resztkach roślinnych, pod grudkami podłoża, w matach i szczelinach konstrukcji tuneli lub szklarni. Wiosną, gdy temperatura powietrza wzrośnie do 12–13ºC, a długość dnia przekroczy 14 godzin, samice wznawiają aktywność, przechodzą na rośliny i rozpoczynają składanie jaj. Samica w ciągu życia składa 80–110 jaj. Rozwój pokolenia w zależności od temperatury i rośliny żywicielskiej trwa od 10–60 dni. W sezonie wegetacyjnym rozwija się 5–6 pokoleń. W celu wykrycia przędziorka po posadzeniu rozsady co 7–10 dni należy przeglądać dolną stronę liści roślin rosnących w pobliżu rur grzejnych poszukując form ruchomych lub jaj za pomocą 10-krotnie powiększającej lupy. Stwierdzenie kilku roślin z przędziorkiem w różnych miejscach szklarni/tunelu stanowi podstawę do podjęcia decyzji o zwalczaniu. Do zwalczania przędziorka zarejestrowane są środki należące do 7 różnych grup (tabela), co pozwala na przemienne ich stosowanie unikając tym samym odporności. Należy pamiętać, że środek danej grupy powinien być zastosowany dwukrotnie w odstępie 5–7 dni, aby uzyskać całkowite zniszczenie wszystkich stadiów rozwojowych przędziorka.
Mszyce to najczęściej występujące na papryce szkodniki, przede wszystkim jest to mszyca ogórkowa – Aphis gossypii i mszyca brzoskwiniowa – Myzus (Nectarosiphum) persicae. Występują one powszechnie na roślinach w polu, skąd nalatują do szklarni/tuneli i żerują na roślinach ozdobnych i warzywach, w tym na papryce. Samice dzieworodne i liczne larwy mszycy ogórkowej tworzą tzw. kolonie najczęściej na płatkach kwiatowych, a mszycy brzoskwiniowej na dolnej stronie liści papryki.
W wyniku intensywnego pobierania soku, rośliny są osłabione we wzroście, liście są zniekształcone i odbarwione, a kwiaty brązowieją i opadają. Podczas żerowania mszyc wydalane są duże ilości rosy miodowej, na której rozwijają się grzyby sadzakowe, które ograniczają powierzchnię asymilacyjną liści i brudzą dojrzewające owoce, które tracą wartość handlową. Mszyca brzoskwiniowa poza szkodliwością bezpośrednią jest na papryce wektorem wirusów roślinnych: wirusa brązowej plamistości (TSWV), wirusa mozaiki Y ziemniaka (PVY) i wirusa mozaiki ogórka (CMV). Samice bezskrzydłe mszycy ogórkowej są długości 1–1,8 mm, barwy brudno żółtawozielonej z ciemniejszą przednią częścią ciała, syfony są krótkie i ciemne, zaś ogonek nieco jaśniejszy. Optymalna temperatura do rozwoju mszycy ogórkowej mieści się w granicach 21–27 °C, stąd rozwój jednego pokolenia trwa ok. 7 dni. W korzystnych warunkach mogą zimować samice na chwastach lub resztkach roślin w tunelach foliowych i szklarniach. Samice bezskrzydłe mszycy brzoskwiniowej są większe, osiągają długość 1,8–2,5 mm, są zielone, żółte lub oliwkowe. Wiosną, w maju-czerwcu mszyce nalatują do szklarni i tuneli foliowych na rośliny papryki z roślin żywicielskich, na których zimują – najczęściej z drzew z rodzaju Prunus (brzoskwinia, morela). Na papryce rozwija się kilka pokoleń, a rozwój jednego pokolenia trwa 12–14 dni w optymalnych warunkach, temperaturze powietrza około 23˚C i wilgotności względnej powietrza około 75%. W ciągu miesiąca może rozwinąć się do czterech pokoleń. Od drugiej połowy lata mszyce opuszczają szklarnie/tunele foliowe i przelatują na żywiciela pierwotnego. W celu wykrycia mszyc, po posadzeniu roślin należy je przeglądać co 7 dni poszukując na dolnej stronie liści i na kwiatach kolonii mszyc. Decyzję o zwalczaniu mszyc należy podjąć bezpośrednio po stwierdzeniu pierwszych kolonii mszyc na roślinach. Do zwalczania mszyc na papryce zarejestrowane są środki należące do czterech grup różniących się mechanizmem działania, są to preparaty systemiczne, które muszą być pobrane z sokiem roślin jak i środki działające mechanicznie, które unieruchamiają i duszą mszyce (tabela).
Wciornastek tytoniowiec
Na papryce pojawia się wciornastek tytoniowiec –Thrips tabaci subsp. communis, szczególnie wtedy, kiedy w pobliżu szklarni/tuneli są uprawiane warzywa cebulowe lub kapusta głowiasta biała. Osobniki dorosłe żerują w kwiatach, zaś larwy zarówno w kwiatach jak i na liściach oraz na owocach. W miejscach żerowania na liściach powstają drobne, srebrzystobiałe plamki, początkowo wzdłuż nerwów głównych, a później na całej powierzchni liścia. Na plamkach widoczne są drobne, smoliste grudki odchodów. Uszkodzone liście żółkną i przedwcześnie zasychają. Na owocach objawy żerowania są widoczne w postaci ordzawień w zagłębieniu szypułkowym, a także na całej powierzchni owocu. Samice są długości 1,2 mm, barwy żółtej lub jasnobrązowej, czułki są 7-członowe, brązowe z wyjątkiem członu I, który jest jasny. Samice nalatują pod osłony od połowy marca do połowy grudnia i mogą zimować w różnego rodzaju szparach w konstrukcji tuneli lub w resztkach roślinnych. W optymalnych warunkach – temperaturze 25–28 ºC rozwój jednego pokolenia trwa około 18 dni, stąd w ciągu roku rozwija się 10–12 pokoleń. Poza wciornastkiem tytoniowcem w szklarniach często pojawia się wciornastek zachodni (Frankliniella occidentalis), który najczęściej spotykany jest na roślinach ozdobnych, a także na warzywach uprawianych pod osłonami: ogórku, pomidorze i papryce. Osobniki dorosłe i larwy żerują w kwiatach, na zawiązkach owoców i liściach papryki, opróżniając zawartość komórek miękiszowych. W miejscach żerowania na liściach następuje początkowo odbarwienie w formie białych plam z czarnymi grudkami odchodów, później tkanka korkowacieje i z czasem się wykrusza. Pod wpływem żerowania płatki kwiatowe brązowieją i opadają, a zawiązki owoców są ordzawione i zniekształcone. Poza szkodliwością bezpośrednią wciornastek zachodni stanowi zagrożenie dla papryki ze względu na rozprzestrzenianie wirusa brązowej plamistości pomidora. Samice są długości 1,3–1,4 mm, żółte z brązowymi plamami na poszczególnych segmentach odwłoka, czułki są 8-członowe, ostatnie dwa człony bardzo krótkie tworzą stylus. Larwy są jasnożółte i kształtem podobne są do osobników dorosłych, ale bezskrzydłe. W zależności od warunków uprawowych, rozwój jednego pokolenia w temperaturze 12°C wynosi około 57 dni, a w temperaturze 30°C tylko 15 dni. W ciągu roku rozwija się 12–15 pokoleń. W celu wczesnego wykrycia wciornastków, należy umieścić nad roślinami żółte lub niebieskie tablice lepowe – jedną na 25 m2 powierzchni szklarni/tunelu i co tydzień sprawdzać czy nie odłowiły się osobniki dorosłe. Efektywność odławiania wciornastków na tablice lepowe można zwiększyć umieszczając na nich atraktant zapachowy np. Lurem-TR lub feromonowy np. Thripher. Zamiast tablic, można larwy i osobniki dorosłe wytrząsać z kwiatów na białą kartką papieru. Stwierdzenie na tablicach lub w kwiatach wciornastków stanowi podstawą do podjęcia decyzji o zwalczaniu, szczególnie jest to ważne przy wciornastku zachodnim ze względu na możliwość rozprzestrzeniania przez niego wirusa brązowej plamistości pomidora. Do zwalczania wciornastków należy stosować zarówno środki z grupy neonikotynoidów i makrocyklicznych laktonów jak i biologiczne oraz działające mechanicznie (tabela).
Zmieniki
Zmienik lucernowiec – Lygus rugulipennis i zmienik ziemniaczak – Lygus pratensis to najczęściej nalatujące pluskwiaki w drugiej połowie lata z upraw polowych na paprykę. Osobniki dorosłe i larwy żerują na wierzchołkach roślin i pąkach kwiatowych oraz na zawiązkach owoców. W miejscach żerowania (nakłuć) tkanka żółknie i tworzą się nekrotyczne plamy, które z czasem wykruszają się. Uszkodzone pąki kwiatowe przedwcześnie opadają. Rośliny silnie uszkodzone słabiej plonują, a owoce są mniejsze i zniekształcone z nie wybarwionymi plamami na skórce owocu w miejscu nakłuć. Osobniki dorosłe są długości 5–7 mm, charakteryzują się dużą zmiennością barw, od zielonej, żółtawobrązowej poprzez czerwonawobrązową do czarnej, czułki są 4-członowe. Larwy mają długość do 4 mm, są barwy zielonej do brązowawej z parą czarnych kropek na każdym segmencie tułowia po stronie grzbietowej. W ciągu roku rozwijają się dwa pokolenia. Zimują osobniki dorosłe, zarówno samice jak i samce pod liśćmi, w resztkach roślinnych i innych ukryciach. Wiosną, na początku maja wznawiają aktywność i rozpoczynają żerowanie na roślinach z rodziny astrowatych i przedstawicielach innych rodzin, głównie chwastach. Samice drugiego pokolenia, od drugiej połowy lipca i w sierpniu składają jaja na rośliny uprawne, w tym na paprykę. W celu wykrycia nalatujących osobników dorosłych przy wejściach do szklarni/tuneli foliowych należy zawiesić żółte tablice lepowe. Wczesnym rankiem należy przeglądać rośliny, zwracając uwagę na uszkodzenia powodowane przez zmieniki i czy nie ma na nich osobników dorosłych i larw. Do zwalczania zmieników należy stosować środki oparte na acetamiprydzie (tabela).
Tarczówka zielona – Nezara viridula zasiedla uprawy warzywne pod osłonami, między innymi pomidor i paprykę. W Europie po raz pierwszy pojawiła się we Włoszech w 1998 r., jest duże prawdopodobieństwo zawleczenia tego pluskwiaka do Polski. Szczegółowo został on opisany w STO 6/2019.
Miniarka psiankowianka – Liriomyza bryoniae występuje głównie na roślinach należących do rodziny psiankowatych (Solanaceae), w tym na pomidorze i papryce. Larwy drążą długie, kręte korytarze wewnątrz liścia, początkowo na jego dolnej powierzchni, później na górnej stronie, są to miny obustronne. Osobniki dorosłe są długości 1,7–2,1 mm, czułki mają 3-członowe, III człon jest mały jaskrawożółty, śródtułów czarny, błyszczący, tarczka (scutellum) na końcu tułowia jasnożółta.
Larwa bez nóg i puszki głowowej typu czerwia. Poczwarka typu bobówka kształtu beczułkowatego, żółtawobrązowa. Zimują bobówki ostatniego pokolenia w podłożu. W lutym-marcu pojawiają się pierwsze muchówki. Jedna samica w ciągu życia składa około 100 jaj. Stadium larwalne trwa 7 do 13 dni, a stadium poczwarki ok. 3 tygodni. Przepoczwarczanie odbywa się poza miną, larwa wychodzi górną stroną liścia pozostawiając półkolisty otwór. W ciągu roku rozwijają się cztery pokolenia. W celu wczesnego wykrycia osobników dorosłych nad roślinami należy umieścić żółte tablice lepowe, które należ przeglądać do momentu pojawienia się muchówek dwa razy w tygodniu, później w odstępach tygodniowych. Po odłowieniu pierwszych muchówek, należy rozpocząć przeglądanie w różnych miejscach uprawy 50 roślin w celu poszukiwania objawów żerowania i miejsc składania jaj w postaci, białych, małych plamek na górnej stronie liści. Sygnałem do podjęcia decyzji o zwalczaniu jest pojawienie się min na 10% przeglądanych roślin. Larwy miniarek zwalcza się środkami z grupy neonikotynoidów i makrocyklicznych laktonów (tabela).
Mączlik szklarniowy
Na papryce często pojawia się mączlik szklarniowy – Trialeurodes vaporariorum, rzadziej mączlik poinsecjowy – Bemisia tabaci. Wszystkie gatunki mączlików pojawiające się na warzywach i roślinach ozdobnych zostały opisane w STO 2/2020. Na papryce do zwalczania mączlików przewidziane są środki należące do różnych grup i działające w zróżnicowany sposób (tabela).
Liście papryki uszkadzane są przez gąsienice różnych gatunków motyli z rodziny sówkowatych, są to błyszczka jarzynówka – Autographa gamma, błyszczka pomidorówka – Chrysodeixis chalcites, piętnówka brukiewka – Lacanobia oleraceae, piętnówka kapustnica – Mamestra brassica i inne. Są to motyle występujące na wielu roślin uprawnych i dziko rosnących, a na papryce pojawiają się okazyjnie.
Gąsienice żerują na liściach, wygryzając w nich mniejsze lub większe, mniej lub bardziej nieregularne dziury. Gąsienice osiągają długość 35–45 mm, są barwy zmiennej i w zależności od gatunku zielone do czarniawych z jasnymi nieregularnymi, liniami wzdłuż grzbietu. Motyle o rozpiętości skrzydeł 35–40 mm, przednie skrzydła szarawobrązowe z ciemniejszymi liniami i srebrnymi znaczkami różnego kształt. Zimują najczęściej poczwarki, rzadziej gąsienice w podłożu. Motyle pojawiają się w maju lub czerwcu. Samice składają jaja pojedynczo lub w małe grupy na liściach. Larwy żerują głównie nocą na liściach, pąkach i kwiatach. Rozwój jednego pokolenia trwa około 5 tygodni. W ciągu roku rozwijają się dwa pokolenia. Do wykrywania nalotu motyli do szklarni/tuneli foliowych należy posłużyć się pułapką feromonową typu Delta lub kubełkową zaopatrzoną w atraktant płciowy samicy. Po odłowieniu pierwszych samców, należy rozpocząć przeglądanie roślin zwracając uwagę na rośliny z objawami żerowania gąsienic. Wykrycie 4–5 gąsienic na 50 kolejno przeglądanych roślinach w 3–5 różnych miejscach szklarni/tunelu lub stwierdzenie więcej niż 10% roślin z objawami żerowania gąsienic stanowi podstawą do podjęcia decyzji o zwalczaniu. Do tego celu przewidziane są środki zawierające bakterie lub grzyby entomopatogeniczne (tabela), ale ich skuteczność jest najwyższa w stosunku do młodych gąsienic. Należy też wiedzieć, że gąsienice po spożyciu środka zaprzestają żerowania, ale jeszcze przez dłuższy czas żyją, stąd należy cierpliwie czekać na efekty działania preparatu.
Spośród innych gąsienic z rodziny sówkowatych zjadających liście i owoce papryki pojawić się może słonecznica orężówka – Helicoverpa armigera.
Występuje ona na wielu uprawach rolniczych i ogrodniczych, między innym znana jest jako szkodnik papryki. Gąsienice żerują zarówno na zawiązkach, jak również w owocach o różnym stopniu dojrzałości. Młode gąsienice wyjadają skórkę na dość dużej powierzchni liści i owocu, a następnie wgryzają się w miąższ. Starsze larwy od razu wgryzają się do wnętrza owocu odżywiając się miąższem, na zewnątrz widoczne są tylko dziury, jedna lub kilka. Uszkodzone owoce szybko gniją i opadają. Motyle mają rozpiętość skrzydeł 35–40 mm, samice są pomarańczowo-brązowe; na brzegu przednich skrzydeł znajduje się 7–8 czarniawych plamek i szeroka, nieregularna brązowa przepaska. Gąsienice osiągają długość 30–40 mm, są zmiennie ubarwione, od ciemnych, prawie czarnych do żółtych z biegnącymi wzdłuż ciała ciemnozielonymi liniami. Motyle do szklarni/tuneli foliowych nalatują w drugiej połowie lipca, gąsienice żerują od połowy sierpnia do września. Jedna samica w ciągu życia składa 3000 jaj na różnych częściach papryki pojedynczo lub w złoża do kilkudziesięciu sztuk. Gąsienice przepoczwarczają się w pobliżu miejsc żerowania, w opadłych owocach, w wierzchniej warstwie podłoża. Z części poczwarek po 10–15 dniach wylatują motyle, co ma miejsce od końca września do połowy października, a pozostałe zimują. W ciągu roku może rozwinąć się do 6 pokoleń, rozwój jednego pokolenia trwa 35–40 dni. Do wykrywania i śledzenia lotu samców należy nad roślinami umieścić pułapki z atraktantem płciowym samicy typu skrzydełkowego, Delta lub kubełkowe. Po stwierdzeniu pierwszych motyli, należy przeglądać rośliny w celu wykrycia pierwszych gąsienic lub uszkodzeń, obserwacje należy prowadzić od lipca do końca września. Wykrycie pierwszych uszkodzeń lub gąsienic żerujących na roślinach stanowi podstawę do podjęcia decyzji o zwalczaniu. Jedynym środkiem zarejestrowanym w Polsce do zwalczania słonecznicy orężówki jest Affirm 095 SG (tabela), ale skuteczne będą również środki mikrobiologiczne przeznaczone do zwalczania gąsienic błyszczek i sówek.
Prof. dr hab. Gabriel Łabanowski
Skierniewice
Fot. G. Łabanowski
Artykuł pochodzi z czasopisma
