Wczesne terminy sadzenia pomidorów uprawianych pod osłonami warunkują ich doświetlanie. Produkcja rozsady pomidora w okresie zimowym, ale także uprawa przedłużona pomidorów z nasadzeń letnich lub jesiennych wymagają zastosowania sztucznego doświetlania, ponieważ dostępność naturalnego światła w tym czasie w warunkach Polski jest dla pomidora niewystarczająca. Światło jest istotnym i ważnym czynnikiem w produkcji roślin. Wpływa zarówno na wzrost i rozwój rośliny, jak i na kilka procesów rozwojowych, takich jak np. kiełkowanie nasion. Reguluje wiele procesów rozwoju fizjologicznego roślin i grzybów. Wpływa także na rozwój patogenów m.in. mączniaka prawdziwego.
W przypadku produkcji rozsady po wykiełkowaniu siewek i rozłożeniu liścieni rośliny powinny być doświetlane przynajmniej 8–10 godzin dziennie, później od 14 do 16, maksimum do 18 godzin na dobę. Należy przyjąć sześciogodzinny okres ciemności. Doświetlanie w szklarni powinno być uzależnione od naturalnych warunków świetlnych na zewnątrz. Należy w tym celu uwzględniać wartości progowe włączania i wyłączania lamp.
Wpływ doświetlania roślin na rozwój mączniaka prawdziwego
Sprawca choroby grzyb Oidium neolycopercisi może infekować wiele gatunków roślin z rodziny Solanaceae (np. tytoń). Optymalne warunki do kiełkowania zarodników konidialnych występują w temperaturze około 27oC przy maksymalnej wilgotności powietrza. Jajowate konidia wytwarzają strzępkę kiełkową i wnikają do tkanki skórki. a okres inkubacji wynosi 4–5 dni. Grzybnia ekstramatrykalna płoży się po powierzchni liści. Do komórek skórki strzępki wnikają za pośrednictwem chaustoriów. Objawy choroby są charakterystyczne. Na górnej stronie liści tworzą się drobne, okrągłe, białe plamki, które po pewnym czasie łączą się ze sobą tworząc biały, mączysty nalot, pokrywający całą powierzchnię blaszki liściowej. Nalot grzybni może być także widoczny na łodygach, ogonkach liściowych i działkach kielicha. Niekiedy zarodnikujący biały nalot grzybni również może być widoczny na spodniej stronie liści. Porażone liście więdną i zamierają. Choroba rozprzestrzenia się za pomocą zarodników przenoszonych przez wiatr. Chemiczne zwalczanie choroby polega na opryskiwaniu roślin środkami ochrony roślin.
W badaniach prowadzonych w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach stwierdzono, że intensywny rozwój mączniaka prawdziwego pomidora zachodzi w warunkach niedostatecznego doświetlania. Podobne spostrzeżenia notowało wielu badaczy, stwierdzając korzystny wpływ niskiej intensywności światła na zwiększanie się liczby kiełkujących zarodników Oidium neolycopersici, nawet o kilkanaście procent.
Przestrzeganie prawidłowego doświetlania roślin w szklarni ma istotny wpływ na rozwój mączniaka prawdziwego pomidora. W Polsce w niektórych latach choroba powodowała znaczne szkody, szczególnie w okresie produkcji rozsady. Choroba ta stanowi coraz większy problem w produkcji pomidora szklarniowego np. w Norwegii. Rozwojowi sprawcy mączniaka prawdziwego sprzyja tamtejsze środowisko i brak odmian odpornych. Zakłada się tam, że jedną z możliwych strategii ograniczania mączniaka prawdziwego w produkcji pomidorów szklarniowych może być regulacja oświetlenia. Istotnymi elementami jest wpływ czasu trwania oświetlenia i jego intensywności na nasilenie mączniaka prawdziwego pomidora. Znane są badania, w których zainfekowane rośliny pomidora przez O. neolycopersici poddano różnemu traktowaniu światłem. Wśród różnych opcji doświetlania obiecujące wyniki uzyskano stosując 16-godzinne dzienne oświetlenie diodowe (diody LED). Osiągnięto znacznie niski poziom roślin z objawami mączniaka prawdziwego. Jednocześnie nie nastąpiła infekcji roślin zdrowych, chociaż w innych kombinacjach obserwowano objawy choroby na takowych roślinach. Łączne stosowanie lamp sodowych (HPS) i diodowych (LED) nie wpłynęło na nasilenie rozwoju mączniaka prawdziwego po 18 dniach od ich inokulacji. Co ciekawe, liście pomidora traktowanie światłem czerwonym przez 16 godzin nie były intensywnie zielone i zwijały w dół. Zastosowanie doświetlania tylko czerwonym światłem bardzo ograniczyło rozwój mączniaka prawdziwego.
Stwierdzono, że promieniowanie UV wpływa na zmniejszeniu infekcji przez sprawcę mączniaka prawdziwego w uprawie kilku gatunków roślin. Podobnie zaobserwowano, że filtracja czerwonego światła może zmniejszyć nasilenie mączniaka prawdziwego
w uprawach szklarniowych. O. neolycopersici nie zawiera pigmentu, który mógłby chronić przed promieniowaniem UV.
Wpływ światła na mączniaki prawdziwe na innych roślinach
Rozwój sprawca mączniaka prawdziwego róży może być ograniczony przez regulowanie oświetlenia w szklarni. Niskoenergetyczne diody LED mogą zapewnić zmniejszenie nasilenia choroby dzięki specyficznemu spektrum widma czerwieni. Niskie natężenie światła sprzyja rozwojowi choroby, natomiast intensywne nasłonecznienie może ograniczać kiełkowanie zarodników grzyba Uncinula necator sprawcy mączniaka prawdziwego winorośli. Bezpośrednie promieniowanie słoneczne niszczy zarodniki konidialne P. leucotricha (sprawca mączniaka prawdziwego jabłoni) i może być czynnikiem ograniczającym rozwój choroby. Jego wpływ obserwuje się głównie w szkółkach i młodych sadach. Natomiast w starszych, w których drzewa mają już mocno uformowane i rozbudowane korony, do ich środka dociera światło rozproszone, które z kolei stymuluje rozwój choroby i wówczas nasilenie mączniaka jest większe.
Dobór systemu doświetlania roślin pomidora
Należy kierować się właściwą intensywnością promieniowania. Zapotrzebowanie roślin na światło waha się w zakresie promieniowania o długości fali 400–700 nm. W procesie doświetlania roślin przestrzega się zakres widma dla barwy niebieskiej (400–500 nm) i czerwonej (600–700 nm). Stosując sztuczne doświetlenie można dobierać natężenie światła, a w przypadku oświetlania LED również widmo. Źródło doświetlania stanowią: świetlówki, lampy sodowe (HPS), lampy metalohalogenkowe (MH) oraz lampy LED. Optymalnym połączeniem wydajności i energooszczędności jest wykorzystanie diod elektroluminescencyjnych (LED). Potwierdza się możliwość stosowania oświetlenia LED również w połączeniu z lampami sodowymi (HPS).
Podsumowując opisany wyżej problem, należy sztucznie doświetlać rośliny w okresie, kiedy naturalne oświetlenie jest niedostateczne. Oprócz wymagań natury prawidłowego ich wzrostu wpływa to również na ograniczanie rozwoju mączniaka prawdziwego pomidora.
Jan Sobolewski
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
fot. 1. J. Sobolewski
